1 Bezig wèèn met TAAL

De 'Strèèktaalgroep Dèventer en Umstrèken' höldt zich bezig met Taal, èvenwels met een stuksken dervan, möör toch. Zon dertig jöör buugt de leden huneigen oaver hun eigen 'sproake' zooas bepoalde Nedersaksische sprèkers dat uutdrukt. Hebt diee lieefhebbers van hun modertaal döör een bepoalde bedoeling mee. Ik hebbe in de zoaterdagse samenkomsten der wel ens nöör evroagd. Het antwoord van de platproaters is meestens: "Ik vinde het fein um in mien eigen taal te kunnen kletsen", of zooas een Grönniger mien ens zei, "te kunnen snakken". Nieet platsprèkers vindt onze Nedersaksische dialekten gewoon mooi en ze vindt het gezellig dernöör te luusteren en mee te kunnen proaten in hun Nederlands of Hollands.
Gin van allen denke wiej der feitelijk bie noa dadde wiej op disse maniere het Nedersaksisch lèvendig holdt. Möör toch doo we dat! Möör der bint in disse moderne tied völle wègen um onze mooie taal oaverende te holden en te doon greujen en bleujen. De digitalisering hef härd tooeslagen de laatste twintigtal jören en döör kunne wiej volop gebruuk van maken. Ik make der al gebruuk van op een eigen pleksken bie internet. Töt noe too hebbe ik ruum zeuventien duzend bezeukers op mien grote e-book ehad, wöörop de lèzers, van jong töt old alles kunt vinden oaver Nedersaksisch, in het biezunder oaver het Dèventers, en een boel oaver Nederlands. Mien vrouwe hef mien book www.gwkuijk.nl op haer i-pad stoan noast haer 'De historie van Mejuffrouw Saartje Burgerhart' van Betje Wolff en Aagje Deken. Ali sprek wel gin dialekt, möör ze genöt ter volop van.
Disse maniere van met dialect bezigwèèn, is veur de gedigitaliseerde mensen, veural jongeren, wegelegd. Trouwens, een boel olderen bint oke op hun maniere bezig met het middel laptop, computer, i-pad.
Veur de scholen is bèzig wèzen met taal op de computer van wèzenlijk belang en nieet enkeld veur de leerlingen. De lesgevers bint vake nieet universeel opeleid. Zee vindt bieveurbeeld in mien grote e-book een boel oaver woordgeschiedenis, grammatica, Nederlandse Taal, Dèventers, en goa zoo möör deur. Zee kunt noe al hun taalonderwies bèter inrichten, as zee dat zollen willen. Ik geve döör een dudelijk veurbeeld van: Ik hebbe kleinkinder. Ze zit op de middelbäre schole. Ze hebt in bezit mien book "Een Dèventer Jonge in Oorlogstied". Dat book is as e-verhaal op mien site openommen in het Nederlands vertaald! Ze vonden dat een enorme steun bie het lèzen van mien book!
Wordt echter in de schole de laptop bie het onderwies gebruukt, dan modde wiej zörgen dat döörmee algemeen taalonderwies egeven worden kan vanof de eerste groep van de basisschole, met spöllekes diee de talen bevat diee veur het lèven van belang e-acht wordt. Dat zollen veur Dèventer wèzen kunnen: Standaard Nederlands, Duits, Engels ... en Dèventers. Dat laatste um te loaten zieen dat Nedersaksisch een heuse taal is, wel gin algemene umgangstaal in Nederland, möör een vriej algemene taal veur olderen diee in Dèventer en umstrèken geboren bint. Op zien minst mot kinder diee taal toch leren verstoan, zeker as ze later bieveurbeeld dokter worden wilt en in de 'Zörg' wilt goan werken.

Ik hebbe op mien eigen wieze zon vieftig jöör elejen al Nedersaksisch in mien lessen verwerkt. Ik hebbe döör veur het "Dèventer Dagblad" ens een stuksken oaver eschreven, wöörin ik nieet mieneigen verwerkt hebbe, möör een collega van de ambachtsschole in Dèventer.
Diee man gaf toen nog enkeld les an jonges op diee schole, vrouwen gingen nog nieet op zon schole: diee gingen nöör wat ze neumden de 'spinazie-akkedemie'.
Mien collega wol bie al diee pubers niks te doon hebben met de orde en ging dus bie het lesgeven in hun schonen stoan. En zien belèvenissen met diee jongeluu heb ik in een verhaaltjen vestelegd. Onder de ti9tel 'Nagelhout' steet het oke bie mien columns, möör dan, mene ik in veurnamelijk Nederlands.

NèGELHOLT.

Lekkere belegde breudjes hebt ze hier in Heino. En ik nemme een flinke hap van mien breudjen-rookvleis. En dan verslik ik mien bienoa van het lachen. Plotseling mot ik denken an dat verhaal van diee leraer, an de ambachtsschole, diee döör Nederlands gaf, en diee zien lessen zo spannend meugelijk wilden maken. Het was een Achterhoker; hee beheersten zien dialect good. "Jonges", had hij een keer evroagd, "wiee van oele hef der welis nègelholt ezieen?" En ondertussen schreef hee 'nagelhout' op het bord. De jonges, meikes trof iej toen nog neet bie de timmeropleiding, stakken allemoale de hand op. "Hoe zut dat der dan uut?" Een van zien leerlingen beschreef keurig hoe donkerbruun met wat lichtere strepen en randen nègelholt deruut zag. "Wöörumme heet het nègelholt?" Dat wisten ze nieet. Mien collega vertelden oaver kruudnègels, wat gedreugde blomen van de kruudnègelboom bint; dat die kruudnègels 'nègels' eneumd wordt, umdat ze op 'spiekers' liekt en een nègel is een spieker. Hee zal der ook wel bie verteld hebben dat 'nègel' in het Middelnederlands 'negel' of 'nagel' was, in het Engels 'nail', en in het Oldsaksisch 'nagal'. "Nagelhout is dus Kruidnagelhout. Maar waar lijkt nagelhout op?" En hee haalden een stuksken of lieever een 'humpken' (hompjen) rookvleis veur de dag en liet dat an de jonges zieen. "Op rookvleis, mijnheer, dat ziee'j met een beetjen fantasie wel", zei een van de knapen. "Juust", zei mijnheer. "Heb' ulie welis in de etalage van een slagerieje ekeken? Dan hei'j wel ezieen dat doa hompen vleis in leien. Nou, diee bint vake noa'emaakt; holten hammen en holten stukken rundvleis en holten stukken rookvleis. Dat holten rookvleis zol best van nègelholt emaakt wèzen können."
De jonges geleufden hem möör hallef, toen mien collega zei, dat döörumme rookvleis wel 'nagelhout' eneumd wördt. Döörumme besloat hee de jonges zelf de 'proef op de som' te loaten nemmen. Hee stuurden onder schooltied een paer knapen nöör slager Vrielink um een hallef pond 'esnejen nègelholt' te kopen. De rest van de klasse kreeg in diee tied gelègenheid met eigen woorden het verhaal van de 'kruidnagelboom', diee op de Molukken greujt, noa te vertellen in heel eigen bewoordingen. Toen de jonges döörmee bezig wäzzen, wier der eklopt an de deure van de klasse. Mijnheer deej lös. Het was de 'rijksinspecteur van het lager technisch onderwijs'. Dat was onverwachts en nieet zo mooi. "Waar bent U mee bezig?" vrieg diee. "Ik geef een les over nagels en houtsoorten en rookvlees", zei mien collega. De inspecteur keek asof hee het in Keulen heurden donderen. "Rookvleesss?" Op dat moment kwammen de boodschappenjonges binnen. "Mijnheer, iej hadden geliek', nègelholt is rookvleis." Toen ging de inspecteur een lichtjen op. Hee begreep dat hier op een fantastische, ludieke manier de bèèldspraak deur vergelieking en naamsverwisseling wier besproaken; en ... hee nam de lesse oaver. Hee vrieg of de jongens ook nog wisten wat 'rompslomp' was. Nee, dat kenden ze niet meer. Hij vertelden dat het de vellekes en ander zacht ofval was noa het slachten, en dat hee vrogger veur zien hond welis "veur een dubbeltjen rompslomp veur de hond" haalden. Eén keer had hij wat edoan, wat zien vader nieet zo leuk vond. Hee was de slagerieje in-estapt en op de vroage van de slager: "En wat mot iej, keerltjen?" had hee ezegd: "Een dubbeltjen rompslomp veur de hond, möör neet zoo vet, anders lust mien vader het neet!" Alle mensen in de winkel hadden krom elègen van het lachen. Het is gin wonder dat ik noe weer dat tafereel in diee winkel veur mien zee en opniej in een lachen uutbärste.
Zo, mien breudjes bint op. Aeven ofrèkenen. Later schrief ik disse gedachten wel op. Nagelhout, mooie naam. Nègelholt ... mooieder.

Ik stelle mien zoo veur as een gids van 'Het Gilde' deur Dèventer kuiert met zien gasten, dat hee dan dinger bie de 'Dèventerse' namen neumt en zukke verhaaltjes oke an zien volgelingen vertelt. Oke döör zollen wiej op olderwetse en digitale wieze diee gidsen een holtveste geven kunnen, möör dat is een verhaal veur later.