GDD LXXIII Inversie - Samentrekking
Bie zinnen diee geliekvloers verbonden bint, mot op een stuk of wat zaken elet worden: I. Inversie, dat is umkering van Persoonsvorm en Dooner, diee mot namelijk ‘logisch’ wèèn; II. Samentrekkingen dieent plaatse te vinden op grond van gelieke functie en gelieke betekenis (humoristisch bedoelde samentrekkingen uutgezonderd); III. Verbindingsfouten mot vermeden worden (dat geldt tèvens veur ongeliekvloerse verbindingen).
Inversie heet de woordorde wöörbie de Dooner achter de Persoonsvorm steet. Bie de vroagende zinne is dat de gewone (rechte) woordorde: Hef oew zuster al verkering? – In zukke gevallen mot iej de dokter wöörschouwen.
In de samengestelde zinne, geliekvloers verbonden enkelvoldige zinnen, kan ieder enkelvoldige zinne zien eigen inversie hebben: Gisteren hef hee mien nog ebeld en noe heur ik dat hee döörnoa een beroerte ehad hef. De beide enkelvoldige zinnen kunt oke umkering hebben, as de anloop veur den eersten ook geldt veur de tweeden: ’s Zomers bint de stranden oavervol enßà stikt het döör van de mensen.ßà steet in de plaatse veur ’s Zomers. Dat was immers de anloop.Nieet goedekeurd kan feitelijk worden: Märgen goa ik nöör de internist en zal ik de volgende wèke wel uutslag kriegen. De betekenis is dudelijk, möör stilistisch deugt ter gin bärst van.
Meer veurbeelden: Oew verslag heb ik evonden en mot iej in de tookomst nog möör ens wat veur het clubblad schrieven. – Hee is al driee keer veur dat tentamen ezakt en hef hee mien met de hand op het härte beloafd dat het noe ofelopen wèzen zol. – Wiej kriegt een mooie zeilboot, want hebbe wiej ons zomerhuusken verkocht.
Samentrekking is het ene keer neumen van twee of meer gemeenschappelijke zinsdelen: De vader van disse kinder en de moder van disse kinder à De vader en de moder van disse kinder. – De kinder klapten en de kinder schreeuwdenà De kinder klapten en schreeuwden. – Märgen geet Vader nieet vort, möör märgen blif Vader rustig thuusà Märgen geet Vader nieet vort, möör blif rustig thuus.
Zonder zukke samentrekkingen kan onze taal nieet, möör iej mot ter wel mee uutkieken. Wat is bieveurbeeld hier van te denken: 1.Hee stak de brand ter in en toen de stroate oaver. – 2. Zien zuster wördden ingenieur, zieek en in het zieekenhuus verpleegd. – 3. Hee nam een brutoale holding tegen mien an en rustig zien book op. –4. Märgen zal zee wel slagen en geet in Utrecht studeren. – 5. Zien vader gaf hem schuppen en op hem of. – 6. Haer hef hee eholpen en renteloos duzend gulden veurschot egeven.
1. Betekenisverschil tussen ‘derin stèken’ en óaverstèken’. 2. Functieverschil: verwärring van koppelwerkwoord en hulpwerkwoord van de liejende vorm en betekenisverschil tussen ‘ingenieur worden’ en ‘zieek worden’.3. Hier is sprake van betekenisverschil: ‘annemmen’ tegenoaver ‘opnemmen’. 4. Dooner en Persoonsvorm hebt in “werkelijkheid” verschillende plaatsen. 5. Betekenisverschil. 6. Klein betekenisverschil:’Haer’ is eerst Liejend Veurwerp en dan Meewerkend Veurwerp.
Conclusie: Samentrekking mag; het kan vake heel goed wèèn, möör dan dieent de volgende uutzonderingen in acht enoamen te worden: Nieet samentrekken in de volgende gevallen: a. bie betekenisverschil, b. bie functieverschil, c. bie verschillende woordvolgorde.
Möör …. (stelling): Wiee een bepoald stilistisch effect bereiken wil, is natuurlijk völle too-estoan.
In een versken: Olst – Ze zetten der koffie – en oaver den Iessel – schonken der bier – benzine en diesel – En wiee der volegoaten was – met diee bierbenzineplas – al was hee nooit ezonken – hee had zich toch verdronken.
Hier geeft de betèkenisverschillen ‘koffiezetten’, ‘oaverzetten’, ‘bier schenken’, ‘diesel schenken’, ‘volgieeten’ in twee betekenissen en de ‘dubbele boadem’ van ‘zich verdrinken’ juust dieepte an het geheel.
