GDD LXIII Meer oaver Dooners (Subjecten - Onderwerpen), Veurwerpen, Bepoalingen
De Dèventerse benaming ‘Dooner’ is dudelijker dan ‘Subject’ of ‘Onderwerp’. Het zeuken dervan in de zinne is immers altied makkelijk deur de vroage ‘Wiee is ter bezig met het gedoo?’, of ‘Wiee of wat dut het?’, of ‘Wiee of wat ondergeet het gedoo’? Deur diee vroagen te stellen kui’j töt verrassende antwoorden kommen. In ‘Dit bint mien boken’ krig de vroager twee Dooners! Wat bint mien boken? – Dit. Wat bint dit? – mien boken. Mien boken en Dit bint beiden Dooners. Dit mot nieet ezieen worden as Loze Dooner of Gewone Dooner: het wis as centrum van de gedachte dudelijk mien boken an. Ikzelf (Kuijk) zol het zinneken as volt analyseren: bint – werkwoordelijk Gedoo; Dit – Veurlopige Dooner; mien boken – Gewone Dooner. Tussen de veurlopige Dooner en de Persoonsvorm hooft gin congruentie te bestoan, want dat zol een botsing geven met de feitelijke Dooner: ‘Dit is mien boken’ is in het Dèventers nog gin gebruuk! Wat congruentie of geliekheid betreft is het wel aerdig ens wat vergeliekingen te maken:Een bende kinderen wären der.à Een bende misdoadigers hef de buurte onveilig emaakt. – Één paer schonen steet döör.à Een paer schonen stoat ter nog. – Een troep wolven viel de mensen an.à Een troep schreeuwers vielen ons lastig.In ‘Ik heurden het hagelen’ zit twee Dooners. Azze wiej disse zinne zuver ontleed, dan ziee we dat diee as volgt is ontstoan: Ik heure hagelen à Ik heure (dat) het hagelt.Noe blik dus dat Ik een gewone Dooner ten opzichte van heure en het een löge Dooner t.o.v. hagelt.
In ‘Ik ziee de blomen bleujen’ stoat twee gewone Dooners: Ik ziee de blomen; de blomen bleujt. Bie disse zinne is de volgende ontleding oke meugelijk: ziee bleujen – Werkw. Gedoo; Ik – Gewone Dooner; de blomen – Liejend of Passief Veurwerp (GDD LXVI). à de blomen is gelieke Dooner en Liejend Veurwerp.
Meujlijker bint te beoordelen: ‘Dat is mien noe net de kwestie’ of ‘Dat is het hem noe net’. De kwestie mot beoordeeld worden. Dat is dus de Gewone Dooner. Dat is de Veurlopige Dooner. Möör wat is mien? Redenering: mien steet ter, möör betekent veur mien. Dat betekent dat mien belanghebbend of meewerkend veurwerp is en wel beoordelend. Zon veurwerp wördt eneumd ‘meewerkend veurwerp in rumere zin (GDD LXVII). ‘noe net’ is Biewoordelijke Bepoaling van Modaliteit (GDD LXIX).Bie ‘Dat *is het hum noe net’ wördt de analyse: *is – Werkw. Ged.; Dat – Veurl. Doon.; *het – Dooner; *hum – Meew. Veurw. In rumere zin.; *noe net – Biew. Bep. van Modaliteit. *De beoordeling steet hier centraal; feitelijk is disse hele woordgroep nieet te analyseren, gezieen zien structuur, möör structurele grammatica blif in dit werkjen buten beschouwing; de Structurele Grammatica is een studie op zich.De Veurlopige Dooner is het beste herkenböör in zinnen zooas: “Der is oaverlejen een veuranstoande Grootburger …. …. “: - Der – Veurlopige Dooner. ‘Het is verboaden de beesten te voeren’: Het – Veurlopige Dooner.
