GDD LXII Gedoo - Dooner (Gezegde - Onderwerp) - Enkelvoldige Zinne
Het Gedoo (gezegde – predikaat) is het zinsdeel dat angef wat ter gebeur(t)(d) (is), gebeuren zal of wat ter al langere of korte tied met de Dooner an de hand is (ewest, wèzen zal): De man löp – Moder slöp - Het règent – Het olde mensken kwam te vallen – Hee hef een hekel an iederene. In disse veurbeelden is echt kwestie van doon of gebeuren. De name ‘Gedoo’ is werkelijk op zien plaatse. Vastesteld kan worden dat het Gedoo besteet uut de Persoonvorm, vake anevuld met andere woorden: werkwoordelijke vormen, veurzetsels en lidwoorden en bievoeglijke en zelfstandige naamwoorden. De Dooner is ter vake echt, behalve in bieveurbeeld ‘het règent’ , de Dooner is döör openoamen in het Gedoo. Dooner en Gedoo bint een eenheid. Het is hier een Löge of Loze Dooner.
In het volgende veurbeeld is ter wat anders met de Dooner an de hand. Het Gedoo gef een bepoald wèzen van de Dooner an, een eigenschap en andere individuele zaken: Mien breur is doodzieek – Diee man mot härtstikke rieke wèzen – Wat een lange sloadood wördt dat. Het Gedoo geet hier oaver de Dooner zelluf! Met zelfstandige naamwoorden, bievoeglijke naamwoorden en/of esteund deur veurzetsels, lidwoorden, biewoorden en zoo meer wördt ter esproaken van ‘Gedoo met naamwoorden’ of ‘NAAMWOORDELIJK GEDOO’. Kern van een dergelijk Gedoo is altied dat de Dooner ‘wat’ is, ewest is, wèzen zal, blif, bleef, en dat uutedrukt in alle meugelijke werkwoorden diee dat “verslapte” wèzen: dat “versoepelde” “verzwakte” werkwoord wèzen wördt koppelwerkwoord eneumd.
(Ziee GDD XXXVIII –Koppelwerkwoorden)
Blieft de ontleders wel zitten met een boel probleemgevallen, zooas: Het is mooi weer. Dat het Gedoo is mooi weer is, is dudelijk, möör wiee is Het? Het weer is mooi maakt dat dudelijk: is mooi – Gedoo; Het weer – Dooner. In ‘Het is mooi weer’, bint Gedoo en Dooner bie mekäre inesloaten! En “HET” is “NIKS”. Het is ter enkeld taalkundig bie: MOOI WEER IS. ‘Het’ is een Loze Dooner.
In het algemeen hef de taalgebruker te doon met Gewone Dooners: Ik goa nöör huus – Jan geet oke mee – Lope wiej allemoale? – Op de kaste likt de boken - *Vrieheid, een groot goed! - *Dat kind oneerlijk? – Döör dreiden zeeluu de hand nieet veur umme.
*Een paer van disse veurbeelden teunt dat het Gedoo (met persoonsvorm) der nieet altied bie eneumd hooft te worden, zeker nieet as het elliptische zinnekes bint.
In de liejende zinne dut de Gewone Dooner helemoale niks, möör der wördt wat mee edoan: Diee krante wördt vandage late bezörgd – De stoepe mot neudig eschrobd (worden). De Dooners bint hier de dinger wöörmee edoan wordt. Het bint Liejende Dooners. Ze stoat in het centrum van de zinne, net as in ‘Hee bezörgt diee krante’ of ‘Zee mot de stoepe schrobben’.
Ik (Kuijk) vind de volgende definitie van Dooner het mooiste: De Dooner is de stoffelijke of onstoffelijke één- of völheid wööroaver ene of meer gedachten of geveulens ‘uutesproaken’ wordt. Disse definitie maakt oke het begrip Löge of Loze Dooner dudelijker: Het règent (Der wördt edacht an de règen) – Der wördt ebeld (Gedachten bie de belle) – Het zomert (De zomer steet in het middelpunt) – Der wördt eproat (De leraer hef last van het proaten).
