GDD LVIII Voegwoorden (Conjuncties) - Onderschikking
De onderschikkende voegwoorden verbindt ofhankelijke zinseenheden an onofhankelijke zinseenheden: (1) (O) Ik (P) bin ärg bliej, (2) dat (O) mien zusken noe een fietse (P) hef. (1)à onofhankelijke zinne of heufdzinne – (2)à ofhankelijke zinne of biezinne.
Het Dèventers kent driee grammatisch onderscheidende voegwoorden, dat (dadde) – of (ovve) – as (azze). As ze in de sprèèktaal evolgd wordt deur - ‘j , ontsteet al gauw de uutsproake da’j, o’j, a’j.à Dat iej (Da’j) komt, vind ik fijn; ik vernemme net, dat hee der oke an kump; ik geleuve, dadde wiej vanmiddag möör samen uutgoat. Wiej verlangt ternöör, dat iejluu komt.
Opemerkt mot worden dat dat, of en as altied een onderwerpszinne of een veurwerpszinne veurofgoat. Dat steet an het begin van een ofhankelijke mededeling, of en as an het begin van een ofhankelijke vroage: Het steet te betwiefelen, of hee slaagt – Ik wete nieet, (of) as hee kump – Ik zol willen weten, ovve wiej welkom bint – Ik binne beniejd, of (azze) wiej uuteneudigd wordt.
Der wördt nog ens op ewezen, dat dadde, ovve, azze enkeld anetroffen wordt, as ze evolgd wordt deur het perseunlijke veurnaamwoord wiej.
De logisch verbindende voegwoorden geeft een verband an van: I. Plaatse, II. Tied, III. Causaliteit (eurzaak, reden, doel, gevolg, veurwaerde, toogeving), IV. Hoodoanigheid (in al haer facetten, oke groad en intensiteit), V. Modaliteit.
I. Plaatse: Wöör iej woont, bin ik geboren. Wiej goat, zooverre (as) het kan. Iejluu volgt hem, wöörhen hee oke geet.
II. Tied: As het zeuven uur is, stoa ik op. Wiej mot het doon, noe het nog kan. Veurdadde wiej begint, wasse wiej ons eerst. Ik doo het zoovake (as) ik wille.
III. Causaliteit: Het ging mis, deurdat hee zien pols verstuukten. Umdat hee zieneigen ummedreiden, kon e de klap ontwieken. Noe hee bekend hef, bin ik nieet langeder kwoad op hem. Deur zieneigen an mien väste te klampen, ging e as tweeden deur de finish. De brugge was teruut, wöördeur (zoodat) hee te late kwam. Um te oaverlèven, vrat e zien eigen been op. A’j zoo deurgoat, zak iej (veurwaerde). Ondanks dat (Allewel) zee zoo tekeer ging, hielpe wiej nieet (toogeving). Ofal jankten Bello nog zoo, wiej gavven nieet too.
IV. Hoodoanigheid: Zooas de olden zongen, piept de jongen. Zee was lieeveder as ik dachte. Zee is knappeder as mien (ikke bin). Ze liepen ons veurbie zonderdat ze wat zeien. Hee is een goeie hondenkenner, veurzooverre ik ter wat van wete.
V. Modaliteit: Nöör de kranten meldt, kump ter een regeringscrisis. Zooas ik al zei, hef e het nieet ehaald. Het ging, liek’ ik het oe al veurspelden.
