GDD LVII Voegwoorden (Conjuncties) - Nèvenschikking
Voegwoorden bint woorden, diee woorden, zinsdelen, zinnen met mekäre verbindt. As ofzonderlijk woord bint ze nooit een sproakkunstig zinsdeel: Mien vader en mien moder – Diee grote kale vent of dat langhörige kleine ventjen – Ik bleve thuus, umdat (um reden dat het règenden).
De voegwoorden bint as volgt te verdelen:
Nèvenschikkende en onderschikkende voegwoorden.
De onderschikkende voegwoorden wordt onderscheiden in grammatisch onderschikkend en logisch onderschikkend.
Nèvenschikkende Voegwoorden:
Dat bint voegwoorden diee geliekweerdige taalkundige eenheden verbindt. Veurbeelden: *Mien zusken hef pas een fietse ekregen. *Zee fietst den helen dag.
* Dit bint onofhankelijke zinnen. Wiej kunt ze verbinden met een komma, een dubbele punt, een puntkomma of met à enà:
Mien zusken hef pas een fietse ekregen en zee fietst den helen dag.*Disse zinnen bint taalkundig ezieen onofhankelijk, want ze bint ieder een ofgeronde taaleenheid.
Vergeliek: (O) Mien zusken (P) hef een fietse ekregen … met – dat (O) mien zusken een fietse ekregen (P) had à :dat …t/m… had vormt gin onofhankelijke taaleenheid, want het is een deel van een samengestelde zinne, bieveurbeeld: Ik wisse nieet,à dat mien zusken een fietse ekregen had.
Dat kui’j oke zieen: In de onofhankelijke zinne stoat O en P dichte tegen mekäre an; in de ofhankelijke zinne stoat O en P zoo verre meugelijk van mekäre escheiden.
Goa’j mee nöör huus? – Goa’j nöör de kärmse?à Goa’j mee nöör huus of goa’j nöör de kärmse? - Iejluu goat möör mooi hen vissen. Ik goa nöör huus.à Iejluu goat möör mooi hen vissen, möör (**(e)doch) ik goa nöör huus. **(e)doch is heel deftig Dèventers. – De bejöörden van ‘Humanitas’ goat nieet vake meer met de busse uut De gemiddelde lèèftied wördt te hoge.à De bejöörden van ‘Humanitas’ goat nieet vake meer met de busse uut, want de gemiddelde lèèftied wördt te hoge. – Zien vader gieet nieet nöör de kärke. Hee geet nieet nöör de kroeg.à Zien vader geet noch nöör de kerke, noch hee geet nöör de kroeg. Zien vader geet nieet nöör de kärke, noch (hee geet) nöör de kroeg. Zien vader geet nieet nöör de kärke en (hee geet) nieet nöör de kroeg.
Hier wordt dus 6 nèvenschikkende voegwoorden eteld: noch – en (aneneschakelend), of – möör – (e)doch (tegenstellend), want (redengevend).
NB. EN kan aneneschakelend, tegenstellend, redengevend gebruukt worden.
