GDD XXIV Bievoeglijke Naamwoorden (Adjektieven)

Een bievoeglijk naamwoord of adjektief neumt een eigenaerdigheid van een zelfstandigheid.Het kan neumen: a) een kleur (letterlijk en figuurlijk) of tint; veurbeelden: een rooie kop, een rooie rakker, een gèle roze, een greune wagen, een greun jungesken; b) een (karakter)eigenschap; veurbeelden: de eerlijke kerel, een slappe hood, een mager schieuw (hekse, spook, vogelverschrikker); c) een (veranderlijke) gesteldheid; veurbeelden: een hetsige kop, een verkolden neusken, heite bliksem (gerecht); d) de samenstellende stof; veurbeelden: Het Stenen Kruus, mien golden allozie, haer zilveren (zilver) ärmband; e) de plaatse van ofkomst; veurbeelden: Dèventer Koke*, Dalfser Moppen*, Grolsch Bier; *dèventerkoke en dalfsermoppen geeft de SOORT meer an as de ofkomst. Het bint samenkoppelingen uut een adjektief en een substantief. Let op de klemtoon; diee ligt noe op koke en moppen en nieet op Dèventer en Dalfser.f)* de band met een persoon; veurbeelden: Reviaanse gedichten (van Revius of in de stijl van hem), Dorgelose schilderstukken (werken van Alex Dorgelo); * De Dèventersen gebruukt diee vormen nooit. Ze zegt: Revius zien gedichten, Dorgelo zien schilderstukken, Piet Flint zien werken. Branca haer stukken. Kuijk zien gezeur.

g) een plaats-tieds-richtings- of andere bepaling. Veurbeelden: de veurste rieje, de boavenste laa, de veurige eigenaer, een schriftelijke verklöring, de jörige tante.

 

Bievoeglijke naamwoorden diee bie een zelfstandig naamwoord stoat, stoat ter altied veur. Nöör Frans veurbeeld wieren ze der vrogger oke wel achter eplaatst in het Hollands: Karel de Grote. Gaat heen ter linde groene.

In het Dèventers kump möör ene verboagen vorm veur, namekijk diee op –e: Het grote book. Wördt een bievoeglijk naamwoord as zelfstandig naamwoord gebruukt, dan kump ter in het Dèventers een –n achter: Hee mot een nieje fietse, möör ik wete nieet of hee een groten een kleinen mot. Bie gebruuk van het lidwoord het, völt diee –n weg. Oke in het meervold wördt een –n eplaatst en as n-sonans uut-esproaken.

 

 De stoffelijke adjektieven diee uutgoat op –n blieft onverboagen.Ook voltooide deelwoorden diee as adjektief gebruukt wordt, kunt onverboagen blieven as ze op –n uutgoat: een gebroajen hööntjen, het gebroajen hööntjen, de gebroajen hööntjes. Ze komt dan van oorspronkelijk sterke werkwoorden. Ze begint dan wel met g- , ebroajen wördt gebroajen. Het zol te verre voeren um uut te leggen hoe of dat kump, möör denk an ‘de geleersde katte’. Geleersde kump van het substantief leerze. Zukke vormen bestonden al veur der voltooide deelwoorden wären. Meer veurbeelden met g-: een gewoagde sprong, een gegrond ärgument, een ongegronde mening. De laatste veurbeelden teunt dat g- tèvens ezet wördt bie zwakke voltooide deelwoorden. 

 

Verder kump de onverboagen vorm veur , as het bievoeglijk naamwoord bie een het-woord steet en deur –een- wördt veurof-egoan: een mager värken, een hoog huus, een dun streepken, een dik ventjen, een löög blik, een voel wief.

  

• Vorige
• Volgende