GDD XXI Zelfstandige naamwoorden of Substantieven
> Categorie: Grammatica Deventer dialect (GDD)
Gepubliceerd: dinsdag 17 november 2009
Zelfstandige naamwoorden bint de namen van mensen, dieren, dingen, stoffen en abstracte begrippen. Iej zollen oke zeggen kunnen dat het de namen bint van stoffelijke en onstoffelijke zaken: jonge, Piet, leeuw, katte, poale, klokke, lieefde, hoat, bliedschap.Ze bint makkelijk in te delen. Der bint a. stoffelijke of concrete substantieven en b. onstoffelijke of abstracte substantieven. De (a) concrete substantieven wordt verdeeld in 1. veurwerpsnamen en 2. stofnamen. Veurbeelden van 1.: A. Eigennamen: Iesselt, Kees, Van Dèventer, Alpen; B. Soortnamen: meiken, rivier, bergen; C. Verzamelnamen: kladde, troep, boel, bonke. 2. Stofnamen: holt, gold, iezer, stoal, water, ies. De b. abstracte substantieven drukt vake lichamelijke en geestelijke geveulens uut: piene, angst, lieefde, verdrieet.
Völle in het Dèventers esproaken woorden eindigt op een – e – in het enkelvold, veural de eenlettergrepigen. Dat is in andere Nedersaksische dialecten vake ook zoo. Het Saksisch is tèvens verwant an het Gotisch, wöörin geschriften bekend bint, umdat umstreeks 350 noa Chr. Bisschop Ulfilas (Wulfila) het ewoagd hef de Biebel uut het Grieks in het Gotisch te vertalen.Hier volgt veurbeelden van substantieven op – e – met het Gotisch in uutspraak der achter: een achte – achtau, de eerde – ärtha, ene elle – aliena, het ende – andies, mien oge – augo, de keukendeure – doro, Osseweerd – oksa, een blome – bloma, een grove op het kerkhof – grova, piene an ’t härte – härto, een mestkore – korie, de name Smit – namo, donderskoere – skoera, de Bärmhärtige Stege – steiga, de Poolsterre – stärno, stemme – stivna, zunne – soeno, tonge – toengo, wange – wanga.Natuurlijk hebt disse woorden een eeuwenlange geschiedenis achter de rugge. De uutgangen bint verkort töt SVA”S. Dat hef töt gevolg ehad dat ze andere zelfstandige naamwoorden hebt mee-eslept. Zoo bint der dus hele rissen Dèventer substantieven op stomme-e! Loate wiej ze beholden!
Het Dèventers kent gin naamvallen meer, behalve de tweeden bie bepaalde uutdrukkingen: Daags sloap ik nooit. Dagens sloap ik nooit. Het meervold van substantieven wordt evormd as in het Nederlands: - en, - n, - s, - ‘s.Tussen mannelijk en vrouwelijk is gin verschil te zieen, behalve bie het natuurlijke geslacht: menneken, vruiwken. Het vruiwken stond op en ZEE ging nöör de kaste. Het menneken ZIEN peerd sloeg op hol.*
* De tied dat alle lèvende wèzens met HEE wordden an-eduud is veurbie: nieet meer: Mien DOCHTER is zieek: HEE mot nöör het Zieekenhuus.