Fietse
Diepenveen, 26 mei 2010. (woensdag)
Beste Martin,
“Goa toch fietsen!” riep de man tegen mien. Hee had mien gin veurrang egeven, allewel ik van rechts kwamme, oke met de fietse. Ik mosse rap remmen anders was ik boavenop hem erejen. “Ken iej de veurrangsregels nieet!?” riep ik. Het antwoord ken iej al. Ik zeie möör niks meer, stapten weer op en reej deur. Ik deje dus letterlijk wat den keerl figuurlijk bedoelden: “Hol’ oe toch stille!” of “Wöör bemeuj iej oe mee!” of “Lig’ toch nieet te zeiken!” Iej meugt het zelluf invullen, Martin, want of ik noe mot goan fietsen of nöör de pompe lopen, het kump op het zellufde neer. Wöörumme schrief ik oe dat allemoale? Ik kwamme deur ‘fietsen’ op een idee. Veur een tied elejen had ik een ingeving nöör anleiding van een ärtikeltjen oaver ‘Fiets’ dat Willy mien gaf op een samenkomst van de dialektkringe. Ik wisse dat het woord ‘fietse’ in het Duits bestond. Een ‘Fitze’ is een strenge, een bundel, een touw, een band. Enkeld in het Engels kenden ik een woord dat ter op leek: ‘Feet’, het meervold van ‘Foot’. Mien idee noe was te goan zeuken nöör nog meer woorden diee heel dichte bie de uutsproake ‘Fietse’ kwammen. Ik hebbe ezocht en ezocht, möör ik hebbe ze nieet evonden.
As het Dèventerse ‘Fietse’ dus een leenwoord was, gin verbasterd woord dus, wöör mos’ het dan vandan kommen? Juust, of uut het Engels of uut het Duuts. Döörop bin ik verder goan filosoferen. Zollen bie de fietsenfabriek van Burgers (ENR) vrogger Engelse, Duutse, Franse
woorden gebruukt wèèn veur dinger van ‘rijwielen’? As dat zoo is, en dat is zoo, denk möör an een ‘rok in het rad’ of ‘akketène’ (Fietse zonder ketting) of ‘fielsepée’, dan is in het Duutse‘ Fitze en het Engelse Feet meschiens het grondwoord van het woord ‘fietse’ te vinden, nl. ‘FIET’. Ik heure een Duutse metaalwerker bie ‘Burgers’ zeggen: “Die Fitze bitte”, en zien moat gef hem de ketting an. Een Engelse verkoper kump onderdelen verkopen: “Those pedals are good for your feet”. Kiek, Martin, fietsen doode wiej met onze ‘feet’ en wiej riejt allemoale op een ‘riejwiel’ met een ‘Fitze’. Zoo kan dus mien fietse döördeur zien name ekregen hebben. Der kan hier sprake wèèn van pars pro toto, een deel-veur-geheel-constructie, nöör twee kanten, namelijk diee van het menselijk lichaam, feet, in plaatse van mense, en diee van het riejwiel, Fitze in plaatse van het hele ding. Een fietse is dus een veurwerp um met de feet (fiet) via dreiende bewègingen van een kamrad een Fitze (fietse of ketting) an het werk te kriegen, wöördeur de mense zich kan verplaatsen.
Natuurlijk hef de maker van het woord al disse oaverwègingen nieet emaakt. Op grond van bepoalde kenmerken is hem of haer het woord inevallen. Der hoofden nieet ezocht te worden, want het woord bestond al. Ik holle het ter dus op dat ‘fietse’ een Duuts leenwoord is. Zoo makkelijk is dat.
Nem mien nieet kwoalijk dat ik sprèèktaal schrieve en dat ik de SONT-spelling möör gedeeltelijk gebruke. Iej kent mien standpunt! Groet oew lieeve vrouwe van mien. Ik wense oeluu een mooie zomertied met een prachtige vakantie.
Oew dialektvrind Gerrit
