Achterhen
Ik lees de beide briefjes die me worden gegeven: Geachte Heer, Naar aanleiding van ons telefonisch onderhoud hierbij het bedoelde epistel. Vanzelfsprekend hebt U de vrijheid het om te bouwen naar Uw eigen inzicht. Bij voorbaat hartelijk dank. H. G. En het tweede: Zeer geachte Heer, Vorige week ontving ik Uw vertaling van de gelijkenis van de Verloren Zoon. Voor deze vertaling zeg ik U mijn bijzondere dank. Natuurlijk ook zeer hartelijk bedankt voor de prachtige Grammatica van het Deventer Dialect die ik van U mocht ontvangen. Ik zal er met grote interesse in lezen, en ongetwijfeld zal ik er voor de dialectwetenschap zeer veel gebruik van maken. Met hartelijke groeten, H. S.
Het eerste briefje was als begeleiding geschreven bij een uitnodiging voor een feest. Die uitnodiging moest ik in het Nedersaksisch, waarin ze gesteld was, corrigeren. Het ging dus voornamelijk om de spelling. Het tweede briefje kwam van het P.J. Meertens-Instituut in Amsterdam, waarvoor ik een gelijkenis in het Nedersaksisch vertaald heb. In 'Het Bureau', van J.J. Voskuil, wordt dat het A.L. Beerta-Instituut genoemd. Beide briefjes gaan dus over mensen, die beter achter de dialecten heen zitten dan ik achter mijn archief. Achterheen of 'Achterhen' is trouwens een uitdrukking die precies past bij H. G. en H. S., trouwens ook bij J.J. Voskuil. Zulke mensen halen wat daar is hier. Dat is precies wat achterhen inhoudt.
Om maar bij 'hen' of 'heen' te beginnen. In het Middelnederlands komt het woord in verschillende vormen voor, als hene, henne en hin. In het Oudsaksisch luidt het 'hinan'. De stam van het woord is 'hi', dat stammetje treffen we ook in 'hier' en 'hinder' aan. 'Hin und her' in het Duits is 'hier en daar'.
Achter, Middelnederlands after en achter, is in het Gotisch 'aftra'. Het is direct verwant met het Griekse 'apoteros', dat 'verder weg' betekent. Dat laatste is weer familie van het Oudindische 'apataram'. Achterhen zou ik dus letterlijk kunnen vertalen met 'verderweghier'. "Daar moet achterheen getrokken worden!" Ik citeer letterlijk een aantal schrijvers van verschillende verhalen. Het is een staande uitdrukking geworden. "Veel mensen trekken er achterheen!" roep ik. Zij gebruiken hun eigen dialect, niet om die taal te propageren, maar om het taaleigen te behouden als behorend bij hun streekcultuur. En daar raken de twee briefjes elkaar. Wat ver dreigt af te drijven op de golven van de tijd, brengen zij tegen de stroom in weer hier. Het is de taaie levenskracht van iedere menselijke taal, die er steeds weer achter heen komt, er weer achter vandaan komt, weer gaat naar 'af' van 'after'. 'After all' halen veel talen het steeds weer door de mensen die de taal gebruiken. Der achterhen trekken mo'j. Je moet er achteraan zitten. En dat moet je zelf doen.
"Döörumme, Gerrit, mot iej der bèter achterhen dat oew stelsel van opbergen veur mekäre is", zeg ik hardop onder het intikken van de beide briefjes. Ik ben immers in de gelegenheid over taalgebruikers en hun dialecten te schrijven. En dat is een manier om met mijn Nedersaksisch bezig te zijn, niet om die taal, niet om het behoud van die taal, maar om de mens die het Plat nog gebruikt als levende taal, als taal van de omgang, als taal van een band die bindt.
