Tevens

Beste Leen, je herinnert je die zaterdagmorgen enige tijd geleden vast nog wel; je vroeg me naar de herkomst van het woord 'tevens', dat Broos in zijn verhalen af en toe gebruikt. Jij vond dat woord on-dialectisch, zelfs vreemd aan het Nedersaksisch. Ik ben op je vragen en opmerkingen toen maar heel kort ingegaan, want we hadden allebei een andere afspraak. Nu heb ik even tijd er op terug te komen; je ziet dat ik er meteen maar een algemene brief van maak, want er zijn meer mensen die tevens met dat 'gekke' woord zitten. Toch is het een prachtig woord! …… ……

Ik had een goed Nedersaksisch sprekende oom, die verpleger-boekbinder was in een ziekenhuis. Hij was dus werkzaam in de arbeidstherapie. Hij had eens een heel bekend dichter onder zijn hoede. Deze dichter was zeer leergierig wat het boekbinden betreft. Ik denk dat hij dacht, dat hij goedkoper zijn gedichten kon uitgeven, als hij ze door een ander liet vermenigvuldigen, maar ze zelf inbond. Hij leerde het boekbinden uitstekend. Toen hij het 'vak' kende, zei hij tegen mijn oom: "Nu ben ik niet alleen dichter, maar boekbinder tèèèms". Hij sprak dat 'tevens' zo mooi uit in het dialect, dat mijn oom vroeg: "Wöör kom iej dan vandan?" Het antwoord luidde: "Mijn vader was dominee in Enter; daar heb ik jaren gewoond". Hij vertelde mijn oom tevens, dat het hem opgevallen was, dat mijn oom 'tevens' als stopwoordje gebruikte. Dat hij er bijna iedere zin die hij uitte, mee eindigde.Toen mijn oom mij dit vertelde, omdat hij wist dat die bekende dichter mijn leraar Nederlands op de H.B.S. was, ben ik op het gebruik van 'tevens' bij mijn oom eens gaan letten. Ja, de dichter had gelijk. In die tijd, ongeveer een halve eeuw geleden, wist ik nog niet dat 'teems' of 'tèèms' zo'n echt Nedersaksisch woord was, al vond ik het wel heel Dèèmters klinken.Dit schoot me bij jouw opmerking over het Sallands van Broos onmiddellijk allemaal te binnen. Vandaar dat ik dadelijk reageerde met: "Ik zou me geen Saksischer woord kunnen voorstellen". Dat antwoord was natuurlijk schromelijk overdreven, maar de inhoud was juist. Tevens is opgebouwd, gegroeid uit, drie delen: te - even - s. -Even- is de Saksische kern. Het is in het gebruik ontwikkeld van -eban- over -eben- (denk aan het Duits) tot -even- (denk aan het Engels). In het Duits luidt het nu 'ebenfalls' of 'zugleich' (tegelijk), in het Engels 'at the same time' (op dezelfde tijd). Het begrip van gelijktijdigheid is dus ook in die talen bewaard gebleven. In het Nederlands is tevens 'tegelijkertijd', 'eveneens', 'ook'. In de verhalen van Broos zul je die laatste woorden praktisch nooit vertaald in het dialect aantreffen. 'Tegliekertied' en 'èèm-ens' ben ik in zijn werk niet tegengekomen. …… …… …… …… Heel begrijpelijk is het dat jou het gebruik van 'tevens' on-dialectisch voorkomt. Het heeft namelijk in het Nederlands een deftige gevoelswaarde, want juist in die taal is het wat in onbruik geraakt. In mijn Deventers gebruik ik het nog regelmatig; voor mij is het dus een echt gebruikswoord. En um noe möör èèm in mien eig'n taal deur te goan, veur Broos is dat 'tselde (hetzelfde) tèèms. ……… ………… …… …………… …………… ………………… Voor Broos is 'tevens' geen gezocht woord, noch is het een cliché, het is in zijn gebruik steeds welbewust gekozen. Ik weet, dat zijn schrijfspreuk is: "Mijn pennevruchten zijn het gevolg van één procent inspiratie en negenennegentig procent transpiratie". Hij weegt zijn woorden misschien niet op een goudschaaltje, maar zeker niet op de bascule. …… ……… ……  Leen, ik hoop dat je wat aan mijn woorden hebt, zo niet, dan hebben anderen er wel iets aan. Mijn hartelijke groeten, voor je vrouw tevens, en tot ziens. 

• Vorige
• Volgende