Smoezen
Van Enk in Diepenveen heb ik nog gekend. Ik was nog een kleine jongen toen ik daar een bruiloft meemaakte. Het café lag aan de Boxbergerweg naar Wesepe via de Eikelhof, maar dat wist ik toen niet. Achter het café lag een prieeltje, een tuinhuisje. Ik wist toen niet dat prieeltje lusthofje betekent, een huisje waar je in de bloementuin heel romantisch met elkaar smoezen en fluisteren kunt en zelfs tot in de diepte kunt vrijen. Dat prairie familie is van prieel, was mij natuurlijk helemaal onbekend in die dagen. Pas veel later leerde ik het begrip prieel beter benoemen door het Oudfranse praiel, Latijn pratulum, dat weilandje, veldje betekent. Een prieel werd zo voor mij een huisje om te zitten en te genieten in een bloemenveld. In het prieel van Van Enk in Diepenveen kwam ik toen al niet meer, want dat was opgeheven, zag ik, meen ik, als ik langs de opstallen naar het Borgelerbad fietste. Dat er in het prieel van Van Enk heel wat 'of-evrejen' moet zijn, ontdekte ik pas toen ik met Deventer dialectvrienden het over het woord vriejen had. Er bleek een Dèventer woord voor te zijn, namelijk smoezen met een lange oe. Oorspronkelijk betekent dat fluisteren, elkaar geheimpjes vertellen. In die betekenis kende ik het wel met een korte oe uitgesproken. Daar ik het zelf in de betekenis 'vrijen' nooit tegengekomen was, geloofde ik mijn vrienden maar half. Zij beweerden het echter toch in het 'Woordenboek van het Deventer Dialect' van 30 november 1986 opgenomen te hebben. Ik controleerde dat meteen.
En plotseling, toen ik op bladzijde 90 van dat woordenboek 'smoezehökskes' zag staan, stond ik weer bij Van Enk: smoezehökskes, zn., mv., soort prieeltjes. Vroeger bij Spieker op de Worp (nu IJsselhotel) en bij Van Enk in Diepenveen. Hierin zonderden zich 's avonds jongelui af om daar te vrijen. Af en toe kwam er een kelner met een lantaarn om een bestelling op te nemen. En - ik geloofde mijn vrienden wat 'smoee-zen' betreft! Want zoiets verzin je niet. Het hokje was er. De oudste van mijn vrienden had er natuurlijk zelf gezeten om te smoezen, fluisteren, te minnekozen en geheimpjes uit te wisselen. En vrijen is immers ook 'omgang hebben', 'lief hebben'. Ik dacht daarbij aan het Gotische 'frijon'. En ik dacht aan de Worp. Dat was in mijn jeugd ook nog een lustoord voor verliefde stelletjes.
Onder smoezehöksken staat in het Deventer woordenboek 'smoezen'. Als betekenis wordt gegeven vrijen. Ik vind het jammer dat niet aangegeven is dat men het kan uitspreken met een lange oe. Overigens ben ik wel benieuwd hoe mijn lezers 'smoezen' uitspreken. Maar dat vraag ik een aantal mensen wel, als ik hen ontmoet. Dan kan ik meteen vragen waar het woord vandaan komt. Mijn etymologisch woordenboek zegt dat 'smoes', praatje, van Jiddische oorsprong is. Het Hebreeuwse sje'moe'ãh is volgens dat boek gerucht, nieuws, traditie. Maar ik ken die taal niet, helaas.
Een mens is nooit te oud om te leren. Dat maakt schrijven zo leuk! De schrijver is gedwongen zich in zijn onderwerpen te verdiepen en komt door associaties op allerlei ervaringen uit het verleden. De lezer mag daarin delen. Onlangs ontmoette ik een lid van de schrijfclub die ik twee jaar mocht begeleiden. "Het schrijven heb ik van U geleerd", zei zij. "Nee, wij hebben het van elkaar geleerd", antwoordde ik. Ik bedoelde dat wij door elkaar verhaaltjes op schrift te vertellen, door met elkaar te smoezen, elkaar onderwezen hadden. Zij was het niet met me eens, geloof ik.
