Eelsk
Voor Radio Drente hoor ik regelmatig de stem van Jans Polling, dankzij mijn eigen Drente-antenne. Natuurlijk heb ik kabelradio, maar vreemd genoeg heb ik enkel de regionale zenders van Overijssel en Gelderland aan een touwtje. Wil ik op de zondag naar Broos Seemann luisteren, via de zender Ruurlo, dan moet ik zelfs mijn eigen antenne inschakelen. Het zij zo. Nu dan, Jans Polling vertelt altijd over de kleine en grote belevenissen binnen zijn gezin. Zijn columns worden regelmatig gebundeld en uitgegeven door 'Jans Polling Produkties' in Borger. Zo'n product ligt hier voor me: "'t Komt zoas 't valt" - niet-alledaagse gebeurtenissen in een gewoon Drents gezin -. Aan dit boek gingen er nog vijf vooraf. Het eerste heet "Vaoderschap - vakmanschap?" De boeken zijn in het Drents geschreven en de teksten lezen gemakkelijk weg, door de goed gekozen spelling. Dit laatste heb ik in ene adem uitgelezen. Een klein voorbeeld uit het verhaal 'Oma-syndroom': (Jans vrouw meent aan het 'oma-zijn' toe te zijn) "Ik kiek het een jaor an, heb ik zo dacht en as 't dan nog niet over is, rest mij maor ien ding. Dan gao wij weer op vesiet naor heur collega en dan zeg ik nao tweehonderd foto's (van het kleinkind van die collega), dat wij het der even goed over had hebt, mien vrouw en ik, maor dat wij nog nooit zu'n mal, eelsk en lillijk kind zien hebt as heur kleinkind." Het aardige is bovendien in deze zin dat de ongunstige gevoelswaarde van 'eelsk' duidelijk blijkt, zonder dat de niet-Drentse of -Groningse lezer de werkelijke betekenis ervan hoeft te kennen.
Over 'eelsk' heb ik het trouwens al eens gehad, herinner ik me nu, met mijn zoon uit Aduard en met een dialectvriend die jaren in Winschoten gewoond heeft. Mijn zoon zei onmiddellijk dat een eelsk wicht een aanstellerig meisje is, wat eigenlijk niet verder uit te leggen is. Het is volgens hem een typisch Saksisch woord uit het noorden van Nederland. Mijn vriend van de dialectkring zei meteen: "Het is een woord dat een moeilijk te bepalen inhoud heeft, maar aanstellerig zit er wel in". Ik zou weleens willen weten wat Jans Polling van dat woord vindt. Het woord is immers verwant aan het Deense werkwoord 'elske', wat beminnen of houden van betekent. Een 'elskede' is in Denemarken een geliefde, een beminde. Een 'elskerinde' is een liefje, een maîtresse. Weet je wat? Ik bel de heer Polling gewoon op! Ik draai zijn nummer. Helaas wordt er niet opgenomen. Ik zal het met de gegevens moeten doen die ikzelf 'bezit' en de zaken die ik nog kan vinden, want ik moet alles nog tikken ook. Ik pak "Weijnen" (Etymologisch Dialectwoordenboek) van de plank. Deze keer laat de professor me niet in de steek. Op bladzijde 41 vind ik 'eelsk'. Als betekenis wordt aanstellerig, speels vermeld. Het Deense 'elske' wordt genoemd. Zelfs het verwante Latijnse 'alere' (voeden, opvoeden) wordt gegeven.
Nog één keer probeer ik Jans Polling te bereiken. Het lukt niet. Zo erg is dat nu ook weer niet, want ik heb een aardig beeld gekregen van betekenis- en gevoelsinhoud van het bijvoeglijke naamwoord 'eelsk'. Als ze tegen mij zouden zeggen: "Wat een eelsk meiken is oew dochter!" zou ik me als vader knap beledigd voelen. Ik zou immers een dochtertje hebben, dat niet zou nalaten steeds de beminnelijke en liefelijke uit te hangen en dat voortdurend de eerste viool spelen wilde onder haar medemuzikantjes.
Aardig zou het zijn als de radio-verhaaltjes van Jans Polling ook voor Radio Oost en Radio Gelderland uitgezonden werden, en die van Broos Seemann voor Radio Drente natuurlijk. Ons Nedersaksisch zou erbij gebaat zijn. Voor mezelf noteer ik 'eelsk' als gebruikswoord in mijn dialect, hoewel ... gevaarlijk woord.