Donne
Tegenwoordig kan er blijkbaar geen enkele televisieserie gemaakt worden waarin niet gedronken wordt. En dan klaagt men nog dat het drankgebruik onder de jeugd hand over hand toeneemt. De televisiemakers en de filmproducenten geven voortdurend het goede voorbeeld. De enige mensen die er voordeel van hebben, zijn de vervaardigers van al die overheerlijke en geestverrijkende dranken als bier, jenever, wijn. De jeugd leert niet beter dan dat het er allemaal bij hoort. Op uitgaansavondjes gaat er bijzonder veel door de keel, vooral als die avondjes nachtwerk gaan worden tot vroeg in de morgenuren. Dat wil niet zeggen dat allen daarna ladderzat naar huis gaan, maar toch. Onder de jongeren zijn er die verslaafd raken aan alcohol! Er zijn meisjes en jongens die hun leven in hun puberteit al verdrinken. Wanneer daar ook nog drugs bijkomen, zijn zij er helemaal ongelukkig aan toe.!
Ik moest aan deze dingen denken, toen ik de beelden van de televisieserie rondom de veearts James Herriot over het scherm zag rollen. Iedere dag mocht ik om half negen 's avonds op Canvas die mooie afleveringen bewonderen. James is daarin een goede veearts, maar ... een matige drinker. Hij kan, misschien door dat laatste, niet zo goed tegen de Schotse Whisky, en heeft al snel een stuk in de kraag, een snee in de neus. Hij is al spoedig bij een bezoek aan de kroeg, samen met zijn baas en een bevriend veearts, zo zat als een kanon, stomdronken. Alles begint om hem heen te wervelen en te tollen. Door zijn hoofd gaat een orkaan, zoals die door het Caribische gebied raast. Als hij bij de bevriende dierenarts blijft eten, is hij zo duizelig en wazig van de drank, dat hij alle jus uit de volle juskom over zijn vlees uitgiet. Het vette vocht stroomt over het tafellinnen. En zijn collega's maar lachen.
Donne zijn, ladderzat zijn, stomdronken zijn is niet om te lachen, vind ik. En toch lach ik mee. Dat komt door de toestanden om de dronken mens en met die mens die we waarnemen. De zielige situatie van de onbekwame persoon wekt medelijden en een traan, het beeld op het netvlies wekt een lach. Dat maakt dronken zijn, donne zijn, doen zijn tot een humoristisch beeld!
'Donne' wordt voor die onbekwame toestand nog in de Achterhoek gebruikt, 'doen' in Groningen en Drenthe. Het woord moet iets te maken hebben met 'draaien'. Het merkwaardige is dat in het Middelnederlands 'doon' voorkomt. Dat betekent echter 'stijf' In het Sallands wordt 'doon', 'doen', 'donne' nooit gebruikt. Wel heb ik in mijn streek eens gehoord: "Hee steet stief van de drank". In Noord-Brabant, het dialect van Oerle bijvoorbeeld, kent men 'doen' en 'deun'. De maag staat dan strak gespannen, als men 'deun' is. Het aardige is dat men in Twente zich ook 'don' noemt, als men zich vol gevreten heeft.
Soms ontmoet je iemand die je aan hebt ruiken komen. De dampen komen hem de mond en de neusgaten uit. De 'doom' of 'doon' golft op je af. Dat geeft mij het vermoeden dat 'donne' daar ook wel mee te maken kan hebben. In gedachten zie ik een wervelende wasem op me afkomen. Ik heb de neiging die af te weren, want die damp stinkt me de neusgaten binnen. Maar ja, achter dat geurgordijn klinkt soms een heel vriendelijke stem: "Meneer, weet iej meschiens de juuste tied; 't is wat late eworden". ... "Oh, völt mien nog mee. Dank oe wel". En ik kijk dan die licht slingerende man hoofdschuddend na. Donne is hij niet, maar brandschoon evenmin. Ik kan trouwens zelf zo'n toestand van donne zijn niet beschrijven, want ik ben werkelijk nog nooit onder het geestrijke vocht bezweken. Ik ben namelijk in navolging van mijn moeder geheelonthouder. O ja, 'dun' is Nederduits.