Zoer
De uutdrukking “Een schip met zoere (zure) appels” schient toch wel typisch Oost-Nederlands te wèzen. Ik heurden bie het luusteren nöör de Nederlands sprèkende weerman van ‘Radio Oost’ de umroper in elk geval heel vremd reageren met “Wat bedoel je?”, toen de weerman zei dat ter nog ‘heel wat schepen met zure appelen’ an zatten te kommen. Ik ziee dan in mien geest de ene donkere schoere noa de anderen deur het winderige waterige zwerk ankommen, möör de umroper kon der zich niks bie veurstellen. Zukke umropers heurt volgens mien feitelijk nieet bie de streekradio Oost thuus, met alle respect veur Hans, want hee dut het verder goed. Ik vinde dat de voertaal döör Nedersaksisch wèzen mot en dat ter bie uutzondering Nederlands esproaken worden mot. En dan mo’j mensen hebben diee het Twents, Achterhooks, Sallands, Noordoaveriessels, Fries-Stellingwerfs of Drents goed beheerst, aktief en passief! Meschiens beheerst een keerl as Hans van Wieren het Nedersaksisch as de besten, möör hee verkös de Nederlandse taal te gebruken en dat dut mien heel gek an. Ik vinde dat ‘zoer’. Het ‘smaakt’ mien nieet.
Zoer, wrang, zolt, zeute, bitter, het bint allemoale smaakandudingen diee ik nieet verder angeven kan. Ik wete enkeld dat ik bie zoer en wrang in mekäre krimpe, umdat diee mien onangenaam stèèkt. Bie bitter word ik verdrieetig en zolt mag ik wel, want dat bevordert mien èètlust. Zolt en zoer samen, zooas in zoerkool, doot mien heel goed!
Het attribuut ‘zoer’ of ‘zuur’ en het substantief ‘zuur’ bint directe familie van mekäre, möör ik wete nieet wat eerst was, het bievoeglijke of het zelfstandige naamwoord. Ik denke dat de anduding, dus het angeven van de smaak of een andere eigenschap, veurofgeet an de naamsanduding, dus dat ‘zoer’ as attribuut het eerste bestond.
‘Zuur’ in de betekenis van ‘wrang’ is een old germaans, möör ook een Slavisch woord, het hef een indogermaanse stam. ‘Syru’, de oudkerkslavische vorm, betekent ‘vochtig’. En dat verwondert mien dan weer nieet, umdat in de zoere appels diee uut de lucht komt vallen ook zon boel vocht zit!
Op ’t ogenblik hint der een boel betekenissen van ‘zoer’ of ‘zuur’. Loat ik diee allemoale möör nieet noagoan: iej könt de ‘Grote Van Dale’ zelluf wel roadplègen. Ik wol lieeveder wat vertellen oaver ‘tamper’. In het Dèventers wördt dat vake uutesproaken as ‘tampig’. Ik heb het woord veur het eerst eheurd van mien moder. Ik had zon lekkere rooie nieet zon grote appel ekregen, een sterappel. Ik hebbe dat later welens foutief een ‘rooie ster’ eneumd, möör dat was een soort eerpel. “Hier jonge”, zei Moder, “een lekkere tampige appel”. Ik snapten nieet wat of zee meenden. Ik bete der in en ik preufden wat zee wol zeggen: diee rooie appel met diee hele kleine gèle ‘puntjes’ smaakten fris-fruitig zoer, spits en ‘puntig’ zoer. Ik vond de smaak “prikkelend”. Bie mien studie later leerden ik dat tamper ‘rins’ betekent, wat ‘smakend als Rijnwijn’ zol betekenen, wat ik metene as “prikkelend” heb vertaald. En ik leerden dat ‘tamper’ meschiens verwant is met ‘tamp’ of ‘timp’, wat ‘spitse’ of ‘punt’ betekent, ik mot dan altied denken an een puntbreudjen. Mien sterappel smaakten dus ‘spitsig, puntig, prikkelend zoer’. En zoo is dat!
Toen ik in de dertiger jören in de hondsdagen vanuut het noordwesten de schoeren in zwärte bliksemende schepen langes den Iesselt zag zeilen, verbeeldden ik mien dat het de Spaanse Armada uut onze Vaderlandse Geschiedenis was! Het was dat beeld wat in mien opkwam toen Martin Bos, de weerman, de “zure appelen” anhaalden. Hem bin ik dus biezunder dankböör. En wat Hans betreft: Een mense kan gelukkig nieet alles weten en dat is veur zon mense natuurlijk zoer, möör … dat leidt dan mangs toch töt een stuksken nieje wètenschap veur anderen! Hans en Martin: Ik drage “Zoer” an oeluubeiden op! Dat zal zeute smaken!
