Ombudsman
Op bladzieje vieve van het “Woordenboekje van het Deventersch Dialect” door W. Draaijer, uutegeven in 1896 steet een hele mooie uutdrukking diee vandage al lange nieet meer gebruukt wordt: Îmand bòd stüren. ‘Bòd’ is met de –ò- van ‘bòk’ en nieet van ‘hók’. Het betekent ‘iemand ergens van verwittigen’ oftewel ‘een ander op de heugte brengen van bepoalde dinger’. A’j dus iemand bod mosten sturen, dan was dat dringend: bod sturen van een sterfgeval, een opdracht geven um dalijk te kommen. Zon ‘boodschap’ hield dus vake een bevel in, soms was het enkeld een inlichting. Möör het betekenden nooit da’j boodschappen mosten goan doon! En met dat laatste hebt de samenstellers van het “Woordenboek van het Deventer Dialect” van 1986 zich vergist! Want wat lèès ik döör op bladzieje 24 bie ‘bod’: Wil iej mien een bod doon? – Wil je een boodschap voor me doen? – Mis, kats mis! Dat mot wèèn: Wil je een boodschap voor mij OVERBRENGEN?
Ik geleuve dat oe noe de betèkenis van ‘bod’ voldoonde dudelijk is: ‘bod’ kump van ‘bieeden’ of ‘gebieeden’. De oerbetèkenis is feitelijk een ‘bevèlende boodschap’ brengen. In het Dèventers kan ik dus zeggen: ik gebieede – iej gebieedt – hee geBUD … . Het aerdige is noe dadde wiej ‘BUD’ uut het Nedersaksisch in het Noors weerumme vindt!
‘OmBUDsman’ is een Noors leenwoord. In het Oldnoors ‘UMBODSMAÔR’ – ‘vertegenwoordiger van de koning’ of ‘vertrouwensman van de vorst’. In het Dèventers zolle wiej dus feitelijk nieet motten zeggen ‘ombudsman’, möör ‘umbodsman’. En dat gef härtstikke mooi an watveur mense een ‘umbodsman’ dus is: Hee is een vent diee iej um een boodschap sturen kunt! En as het een ‘umbodsvrouwe’ is: Zee is een mense diee veur oe opkump. En in beide gevallen is de Nationale Umbodsmense degene diee namens de vorst, namens de oaverheid, in de schonen geet stoan van de bevolking en veur hun individuele rechten opkump, zonder … discriminatie van wiee oke.
‘Van Dale’ gef een hele lange umschrieving van ombudsman, ombudsbureau, ombudsvrouw. Diee umschrieving höldt veurnamelijk in dat ombudsluu in de bres springt veur groepen mensen en individuen. Een instantie hef ebroaken met het recht: in de rechtsmure is een bres eslagen. Dat wördt meestens al gauw ontdekt en degenen diee onrecht wordt anedoan, komt natuurlijk in het geweer. Ombudsmensen bint terveur um individuen en groepen recht te loaten doon. De rechtsmure, diee de mensen beschermt, mot worden hersteld!
Ik neume enkele ombudsluu van noe: de ‘nationale ombudsman’, de ‘kinderombudsman’, de ‘VARA-ombudsman’. Ik hove hier nieet uut te leggen wat ze doot. Ik nemme an dat mien landgenoten opemerkt hebt dat disse luu vecht met het zwöörd van de gerechtigheid in de hand an de kante van het volk, um dat tegen onrecht te beschermen.
Iederene kan snappen dat een ombudsmense van onbesproaken gedrag wèzen mot! En dat ene diee solliciteert veur diee functie ezuuverd worden mot. En ons volk weet gelukkig oke wat ‘onbesproken gedrag’ inhöldt. Dat hef weer töt gevolg ehad dat een boel medeburgers op hun achterste benen gingen stoan bie de laatste beneuming van een bepoalde keerl töt ‘nationale ombudsman’. De man had zelluf tenslotte, noa zien beneuming trouwens, wel in de gaten dat e het echt nieet wèzen kon.
‘Ummebieeden’ zol zoomöör een heel old Saksisch woord kunnen wèzen. Het zol dan betekend kunnen hebben: een boodschap uutdragen an het volk in name van de vorst. Diee vorst zol bieveurbeeld Karel de Grote können wèzen ewest. De nationale ombudsman draagt een beslissing uut an de mensen diee het angeet, met steun van de regering. Krig de Nederlandse ombudsman diee steun wel? Ik heure heel in de verte een regent zeggen: “Ik zal wel eens zien wat ik met deze ‘boodschap’ doe”. En ik denke an een zeker ‘Kinderpärdon’…!
