GDD LXXVI Liejende -, Meewerkende -, Eurzakelijke Veurwerpszinnen
Het ondergoande (liejende) veurwerp in de vorm van een zinne kump völle veur. Zukke zinnen kunt beginnen met ene van de voegwoorden dat, of, de vroagende veurnaamwoorden wiee, wat, welk(e), watveure(e)n(e), de biewoorden hoe (of), wöör (of), wanneer (of), de betrekkelijke veurnaamwoorden met inesloaten antecedent wiee, wat.
In de volgende veurbeelden bint de Liejende Veurwerpszinnen onderstreept: Wiej heurden dat hee beneumd is. – Ze wisten nieet of hee kwam. – Dat hee kwam, wisten ze nieet. – Iej zult het (veurlopig liejend veurwerp)motten ofwachten, of hee slaagt. – Ik hebbe nieet enoteerd wiee of ter komt. – Ik snappe nieet, hoe of een koo een haze vangt. Wiee mien plög, diee (veurlopig (feitelijk ‘noalopig’ liejend veurwerp)), zal ik kriegen! – Slik, wat ik oe veurzette.Vake hebt Liejende Veurwerpszinnen de woordorde van de heufdzinne: Mien vader zei: “Vanoavend za’k oe”. Hee hef mien goed eholpen; dat wil ik wel benoadrukken. Hee hef, dat heb ik oe van te veurten ezegd, al zien geld vergokt.
Beknopte Liejende Veurwerpszinnen bint gin uutzondering: Hee beval de man in te sluten. – Mien moder hef mien evroagd oe haer groeten te doon.
Echt Saksisch, ook Dèventers, is de volgende constructie: de vroagende samengestelde zinne as veurzichtige kat-uut-de-boom-kiekerige mededeling: Wat denk iej, dat ter gebeuren zal? – Wiee denk iej, dat ik het mot vroagen? – In watveureen buurte, zei e, dat e woonden?
Soms is het een bestraffende mededeling: Wiee denk iej wel, da’j veur hebt? – Wat dach’ iej, hoe härd of iej erejen hadden? – Wiee meenden iej wel, da’j wären?
De Meewerkende Veurwerpszinne.
Het meewerkende (belanghebbende) veurwerp in de vorm van een zinne kump in het Dèventers nauwelijks veur. Dat kump deurdat de Meewerkende Veurwerpszinne altied beginnen mot met een betrekkelijk veurnaamwoord met inesloaten antecedent en zukke woorden as wiee en wat wordt al gauw degene(n) diee , hetgene wat of dat wat. Zoo wördt ‘Wiee wat vrög, geef ik natuurlijk antwoord.’ In het Dèventers ‘Degenen diee wat vrög, geef ik natuurlijk antwoord.’ Döörin is de volgende heufdzinne te onderscheiden: Degenen geef ik natuurlijk antwoord. Dan blif as biezinne oaver ‘diee wat vrög. En dat is een Bievoeglijke Biezinne bie Degenen Toch volgt hier twee veurbeelden: (Veur) wiee nieet rèkenen kan, is disse opdracht te meujlijk. – (An. Veur) wiee met plezier werkt, geet de tied gauw veurbie.De Eurzakelijke Veurwerpszinne.
Het eurzakelijke veurwerp as zinne is een normaal taalverschiensel. Het Veurlopige Eurzakelijke Veurwerp is praktisch altied anwezig. De Eurzakelijke Veurwerpszinnen kunt met dezellufde woorden beginne as de Liejende Veurwerpszinnen. Döör stoat ze heel dichte bie.
Veurbeelden: Iej mot teran (Veurl. O.V.) denken, da’j nog tanken mot. – Rèkent ter möör op, da’k oe in de gaten holde. – Hee twiefelt teran, of e slagen zal. – Wiej bint ter nooit oaver inelicht, wat of ter gebeurd is. – Ik hebbe der altied goed nöör eluusterd, wat of e mien ezegd hef.