GDD LXIX Bepoalingen- Bievoeglijk - Biewoordelijk - Dubbelverbonden
Bepoalingen bint zinsdelen diee andere zinsdelen noader bepoalt in (1)beperkende of (2)uutbreidende zin, in (3)tied, (4)ruumte, (5)eurzaak (reden), gevolg, doel, (6)hoedoanigheid, (7)veurstellingswieze (modaliteit).
Veurbeelden:(1) Een slecht menseà slecht gef een beperkte groep an. – (2) Onze bakker, Stegeman, … .à Stegeman breidt de kennis oaver ‘Onze bakker’ uut.à In beide gevallen hebbe wiej te doon met Bievoeglijke Bepoalingen, umdat ‘slecht’ en ‘Stegeman’ too-eveugd bint an Zelfstandige Naamwoorden. (3)Gister was het mooi weer.à Gister gef een tiedsbestek an.à (4)Op dak zatten een boel (kladde) mussen.à Op dak gef de plek in de ruumte an.à (5)Um zien grote bek wördden hee estraft.à Um zien grote bek gef de reden an.à (6)Met zien mes zetten hee onze veurletters in de boom.à Met zien mes gef de hoedoanigheid (het middel) an.à (7)Meschiens kom ik nog bie oe.à Meschiens wördt gebruukt um twiefel an te geven; het is een modaliteit.
In de gevallen 3 t/m 7 geet het um Biewoordelijke Bepoalingen: ze geeft uutbreiding an het Gedoo in de zinne.
Veurbeeld: (5)Wöörumme wördden hee estraft? à (5)Um zien grote bek. – Zukke vroagen lèvert altied een biewoordelijke bepoaling op! In oaverzicht:
Bievoeglijke Bepoalingen -ß - Bepoalingen -à Biewoordelijke Bepoalingen
(1)Beperkende Biev. Bep. - - -ß - Bepoalingen -à Biew. Bepoalingen 3 t/m 7
(2)Uutbreidende Biev. Bep.
Nog enkele biezunderheden: Bievoeglijke Bepoalingen kunt veur of achter de zelfstandigheid veurkommen: Het grote huus – Het huus an de oaverkante – Geert Grote.
Een ampärte Bievoeglijke Bepoaling is de Biestelling: Revius, de bekendste Dèventer dichter op J.A. Rispens noa, is later verhuusd naar Leiden.
Herman Korteling, de Dèventer cultuurbeschriever, bleef töt an zien dood actief.
De 5 groepen Biewoordelijke Bepoalingen bint in een boel soorten te splitsen: Ik zitte thuus – plaatse. Hee löp nöör het station – richting. Zeeluu kwammen pas um één uur – tied. Hee hef slecht ewerkt – hoedoanigheid. Zee hef het met een broodmes edoan – middel.Met een flinke sprong wist ik mien te redden – wieze. Um mien nam hee ontslag – reden. Deur de gladheid slipten zien wagen – eurzaak. Töt onze opluchting kwam hee der zonder kleerscheuren of – gevolg. Ik doo dit veur oew bestwil – doel. Ondanks zien zieekte werkten hee deur – toogeving. Volgens mien is diee vent gek – beperking. Gerard Nijboer löp härd – intensiteit. Joa, hee löp erg härd – groad (erg), intensiteit (härd). Dit book kost vieftig euro – hoevölheid. Ik heb het bienoa verspöld – modaliteit.
Dubbelverbonden Bepoalingen of Bepoalingen van Gesteldheid bint (a)Biewoordelijke en (b)Bievoeglijke Bepoalingen tegelieke (Ziee GDD LXX).
