GDD XXXII Vroagende Veurnaamwoorden
Veurnaamwoorden diee een regelrechte (directe) of een twiefelende, umschrievende (indirecte) vroage inleidt, bint Vroagende Veurnaamwoorden.
Dat bint in het Dèventers de volgende woorden: wiee, wat(te) (got: hwas, uutspr.: chwas), watveur(een)(e), welk(e)(n), hoe-ene, hoen(d)(e)(n), hu(l)k(k)e(n).
Bie indirect gebruuk wordt ze evolgd deur of. ----- ‘Of’ wördt in modern Dèventers vake vorteloaten. -- Dat is jammer (Kuijk).
Veurbeelden:Van wiee is dat book? Ik wete nieet wat of dat is. Ik wol dat ter ene mien vertellen kon, welke stroate of ter nöör het station geet. Watveur(een) weer is het vandage?“Ik hebbe een fietse ekregen”. “Watveurene”? “Een ‘Burgers’ netuurlijk!” “Watte?””Een ‘Burgers’.
An ‘Watte’ is te heuren dat het de oavergang is nöör het uutropend veurnaamwoord: Wat een (waddun) drukte!
Der bint oke Vroagende Veurnaamwoordelijke Biewoorden.
Veurbeelden: Wöör (biewoord) lèèf iej van (veurzetsel)? à Vanwat (veurz. + vr. vnw.) lèèf iej? Zoo oke: wöörin, wööran, wöörmee, wöördeur, wöörop … .
Woorden zooas wöör, wanneer, hoe bint gin vroagende veurnaamwoorden, möör biewoorden.
Vergeliek: Wöör woont hee? en Wiee woont döör? De eerste vroage is ericht op de plaatse à Wöör is een vroagend biewoord van plaatse. De tweede vroage is ericht op de persoon, dat is in de zin een onderwerp, het kan oke een veurwerp wèèn. à Wiee is Vroagend Veurnaamwoord.
Vergeliek möör ens met mekäre:
Ik wil weten wöör of hee woont.
Ik wil weten wiee of döör woont.
Ezelsbruggetjen: Vroagende Veurnaamwoorden en Vroagende Biewoorden herken iej dadelijk in mededelende zinnen met een indirecte vroage, want iej kunt ze loaten volgen deur of.
Dit geldt oke veur Veurnaamwoordelijke Biewoorden: Ik wete nieet, wöör of iej feitelijk op wacht. à wöör … … op (op … wat).
Hoe-ene, hoende(n), hulken (hukken, hulleken) verdieent deur hun biezunderheid ampärte toolichting: Het latijnse qu- (kw) is in het gotisch hw- (chw). HW- hef zich esplitst (vroag nieet hoe of wat ) in h- en w-. Zoo konden hoe en wat uut dezellufde stam –hwa- ontstoan. Zette wiej noast mekäre hoe-ene en watveur-ene, watveur en hoende, welke(n), hulken, hukkend! Ze komt allemoale van de zellufde Saksische, INDO-GERMAANSE stam!
De Vroagende Veurnaamwoorden kunt bievoeglijk en zelfstandig gebruukt worden, behalve wiee, wat, hu(l)k(k)en(d).
Wiee wördt bievoeglijk as het deur zien evolgd wördt: Wiee zien book is dat?
Wat wördt bievoeglijk as het deur een evolgd wördt: het is dan uutropend veurnaamwoord.
Het bievoeglijk woord bie hukkend is hoe-ene, hoe-een: Hoe-een brook is dat!
Bie vormen met hoe- en hul- zitte wiej op de grenze met de biewoorden.
