Vrommes
> Categorie: Columns Deventer Dagblad
Gepubliceerd: vrijdag 19 juni 2009
Als kind kun je merkwaardige fantasieën bouwen. Het worden dikwijls huizen waarin je een tijdje gaat wonen. Zulke gebouwen trok ik op met de taal. Daar was ik heel vrij in. Hele middagen zat ik aan het water te denken over wat ik gelezen of gehoord had. Toen ik net lezen kon bijvoorbeeld, zag ik achterop een vrachtauto DE-VEN-TER staan. De lettergrepen waren van elkaar gescheiden door ijzeren scharnier-armen. Ik las 'De venter'. Deze vrachtwagen is van een venter, dacht ik. Wat zou hij venten, en zou hij het verkopen op de markt of langs de deur? Het moest een vent zijn en geen vrouw, dat was zeker. En de raarste ideeën kwamen op.Zo'n fantasie had ik ook over LOC-HEM. Die 'hem' moest een eigen stoomtrein hebben naast zijn vrachtwagen! Loc komt immers van 'locomotief' en hem was hetzelfde als 'hij'. Die loc was dus van hem. Met ZUT-PHEN had ik het niet moeilijk, daar kwam ik gemakkelijk uit. Dat was een plaats: Zutfen. Daar woonden ooms en tantes. Natuurlijk was ik er ook gauw achter dat Deventer en Lochem namen van steden waren.Ik was als kind niet brutaal genoeg om alles aan mijn onderwijzer te vragen wat ik niet begreep. Zeker niet als het om dialect ging. Op dat gebied viel voor mij ook weinig te fantaseren. Er waren zinnen die zo'n abracadabra inhielden, dat ik met mijn gedachten nergens kwam. Dan vond ik mezelf een hersenloos wezen. Zo hoorde ik eens een meisje zeggen: "Miene moo zeg dat het een pronter vrommes is". Ik kwam er op dat moment net aanlopen, dus had ik alle verband met het voorgaande gemist. Pas dagen later zag ik dat vrommes, aangewezen door datzelfde meisje. "Zee, döör geet zee; dat is gin hoere. Ze löp der ook pronter bie". Een vrommes was dus een vrouw. Pronter moest iets met 'netjes gekleed' te maken hebben. Ik vond het verschrikkelijk dat ik er zelf niet achter gekomen was.Bij het opgroeien werd ik brutaler. Ik ontdekte dan ook dat pronter een verlenging is van pront, dat goed gekleed kan betekenen, maar tevens monter. In een aantal dialecten worden beide woorden soms verward. Vrommes is een verbastering van vrouw-mens. De samenstellende delen komen beide afzonderlijk ook in het Oudsaksisch voor. Mens is 'mennisko'. Dat verklaart in het Nederlands de oude spelling 'mensch'. Menselijk is in het Gotisch 'mannisks'; dat is afgeleid van man.Vrouw werd in oostelijke dialecten vroeger in het algemeen gebruikt om een getrouwde vrouw aan te duiden. Nu gebeurt dat nog bij uitzondering. Vrouw Jansen, Vrouw Koerkamp, Vrouw Beltman, zij zijn allemaal Mevrouw geworden. En ook de Vrouwe, die zo aangeduid werd, omdat zij uit de hogere stand kwam, is Mevrouw. Ik heb daar geen oordeel over. Taal past zich aan! Dat kan geen mens tegenhouden. Het Oudsaksische 'frua' of 'fra' heeft naast zich 'frea'. Fra en Frea kunnen samen uitgaan als vrouw en vreeuw. Maar dat laatste woord ben ik in de betekenis van man maar in één vorm tegengekomen: vrijer. Volgens de geleerden echter heeft dat woord niets met vreeuw te maken. Zij mogen het van mij beter weten. Ik wou dat woorden die zo duidelijk elkaars geslachtelijke tegenhanger zijn, bleven bestaan. In het Engels komt dat meer voor dan in mijn Plat. Naast Freya is de naam Freyer bekend als godsnaam. Volgens mij is daar vrijer aan te danken. Een vrijer is een jonge god die zijn 'vrijese' of Freya hoopt te veroveren. Zo zit dat, denk ik. Maar wie ben ik? Een vrijer die een pront vrouwmens heeft gevonden. En dat is genoeg; en meer dan dat. Vrouwmensen zijn onmisbaar of ze nu Vrouw, Vrouwe, Juffrouw of Mevrouw genoemd worden. Waarvan deze akte.
