Kringe
"Kuijk, ken iej de definitie van 'cirkel' nog?" "Een cirkel is een gesloten kromme lijn waarvan alle punten op dezelfde afstand van één punt binnen die lijn liggen; dat punt heet middelpunt", dreun ik achter elkaar op. "Juust, möör noe de vroage hoe-of een cirkel in het dialect eneumd wördt!" roept de spreker. "Cirkel, want het is een wiskundig begrip, dus gebruke wie oke in het plat de name 'cirkel'".
De vrager denkt even na. "Iej kond'n welis gelieke hebb'n", aarzelt hij, "möör is ter noe echt gin platte name veur?" "Joawèh, kringe, möör dan mó'j dat woord wel zo definiëren! Een kringe is een gesloaten kromme liene, wöörvan alle punten op gelieke ofstand van ene punte binnen dee liene likt; dee punte heet middelpunte". "Woarumme mot dat dan?"
En zo ben ik dan als een onderwijzer weer eigenwijs aan het verklaren. Ik vertel eerst dat ik in mijn dialect beter 'hoep' of 'hoepel' voor 'cirkel' had kunnen kiezen. Bij een hoepel, familie van heup waar ook de ronding aanwezig is, liggen vanzelfsprekend de omtrekpunten op gelijke afstand van de as, als die hoepel om een houten wiel is aangebracht. Ik vertel hoe ik dat wel eens heb zien gebeuren. De hoepel werd witgloeiend gestookt op het smidsvuur, zodat het metaal uitzette, waardoor de omtrek vergroot werd. Toen werd de witte vlammende massa met een takel boven het grote houten wiel gebracht en de smid liet de hoepel om het wagenrad zakken. Het hout begon dadelijk te vlammen. Meteen werden wiel en hoepel nat gespoten en sissend en stomend verdween wit over rood naar grauw. Muurvast zat de hoepel om het wiel! 'Hoepel' mag dan wel andere betekenissen hebben dan enkel cirkel, de punten van de omtrek blijven altijd even ver van het middelpunt. De hoepel blijft een cirkel!
Kijken we nu naar kringe. Ook dat is een gesloten kromme of gebogen lijn. De punten van de omtrek liggen min of meer op gelijke afstand van het middelpunt. Een kring of kreng is een gebogen gesloten lijn. Om als vervangend dialectwoord voor cirkel gebruikt te kunnen worden, is dus een aparte aan'passing' nodig. Een kringe tekent men uit de hand, een cirkel construeert men met een 'passer', en dat laatste gebeurt met een hoepel ook.
Kring houdt een aantal betekenissen in. In de eerste plaats is het de gesloten kromme, wiskundig uitgedrukt. Vervolgens wordt kring gebruikt voor een rij van personen of zaken die een figuur vormen in de rondte. Zo kan men in een kring om de meester zitten; die zit bijvoorbeeld gezellig te vertellen. Een kring kan een bepaalde omgeving zijn, zoals de vriendenkring. Sommige mensen vertoeven het liefst in hogere kringen. Een kring kan een gebied zijn, de Kring van Dorth is zo'n 'afgebakend' gebied. Een kring kan een vereniging zijn. Heel bekend was in de zeventiende eeuw de Muiderkring; dat was een letterkundige groep personen die op het Muiderslot bij elkaar kwam. En zo ben ik lid van de 'Dialektkringe Salland en Oost-Veluwe', vele mensen die passief of actief het dialect, het plat, het Nedersaksisch en zijn tongvallen beoefenen en daar plezier aan beleven.
Een kringe is dus lang niet altijd een cirkel en ook niet vaak gesloten en zeker niet 'besloten'. Van een dialektkringe kan iedereen lid worden. En zo is mijn kring gesloten!
"Mien redenering slut as een cirkel. En dat is möör goed ook. Ik zol anders as in een kringetjen ronddreien en dan zo'j oe gauw vervelen". "Ik begriepe der anders niks van!" roept iemand. "Dan zal ik alles nog eens herhalen en de kring nog eens doorlopen", zeg ik in het Nederlands. De roeper lacht: "Neet neudig, geintjen, ik wol enkeld loaten weten, da'j neet in een kringetjen mot blieven dreien!"