Sproa 13 apr. 2012

Tinus van het Slyck kwam op zoaterdag 7 april gedichten veurdragen bie de dialektkringe in de ‘Notenhof’, ‘Nöttenhof’, in Diepenveen. Tinus van het Slyck is de schuulname, dichtersname, van Martinus Ooms, heel bekend as strèèktaaldichter uut de Teuge. Iej kunt hem dus een Voorster dichter neumen. Regelmoatig treedt hee nog op veur ‘Omroep Voorst’, de radio-umroop veur de hele gemeente Voorst.

Hee droeg in het Twels weer allerlei nieje verskes veur oaver onderwerpen uut zien mooie gemeente en hee had disse keer ekoazen veur de natuur: blomen, planten, struken, bomen, watertjes, veugels en goa zoo möör deur. Hee had een heel fien eveuld versken, wöörin de sproa veurkwam. Noa het lèzen döörvan gaf hee een kleine toolichting op ‘sproa’. Hee zei dat hee as dichter hield van zon old woord. Hij meenden döörmee te zeggen dat de moderne dialectsprèkers dat woord nieet meer gebruukten en “spreeuw” zeiden, want ze koazen veur het Nederlandse woord.

Disse opmerking liet mien nieet lös: Tinus zei nieet dat het um een ‘verolderd’ woord ging, hee zei “old”. En dat deej mien deugd! Der bint ter nog wat, hele olde mensen in Dèventer bieveurbeeld, diee ‘sproa’ nog gebruukt veur ‘spreeuw’. Der bint ter oke diee in het meervold dudelijk loat merken dat ze uut een dialektsprèkende familie komt: ze zekt in het meervoud “spreuwen” in plaatse van “spreeuwen”, dus de umbugingsvorm van ‘sproa’, zooas meer meervolden in het Nedersaksisch en veural het Nederduuts.

Ik merkten op dat de stam ‘sper’ bie verschillende vogelsoorten veurkwam: sproa, sperwer, sperling. Ik ginge dus verder zeuken toen ik wat boken bie de hand had. Het uutgebreidst dööroaver was mien ‘Etymologisch Woordenboek’ van Van Dale. Döör vond ik onder ‘spreeuw’ een verwiezing nöör het Oldsaksische ‘sprã’, het Griekse ‘psar’ en het Nederlandse ‘sperwer’. Bie ‘sperwer’ trof ik het volgende an: sperwer (roofvogel) – middelnl. sperware, spa(e)rware -  middelnd. sparwer, sperwer – oudhd. sparwari (hd.)Sperber), oudeng. Spearwa (eng. Sparrow) -  oudnoors sporr (zweeds sparv) -  gotisch sparwa [mus, (lett.) spreeuw]; verwant met spartelen en spoor² [voetspoor]; als tweede lid dezelfde basis als arend (vgl. spreeuw).

Bie arend vind ik dan nog dat diee roofvogel in het gotisch ara heet. Spoor² gef allerlei verbindingen met andere olde talen en dat het ‘vootofdruk’ betekent.

Met al diee gegevens kan ik nieet zoovölle en ik volge in zon geval mien taalbreurkes en –zuskes möör met hun bevindingen. De veugels met –spr- bint bliekböör spärtelende dierkes, diee een ‘ampärte’ ‘prent’ noaloat. Het zal allemoale wel, möör ik geleuve diee verhalen nieet! Spr- in ‘spreeuw’ en ‘sperling’ is volgens mien gewoon een onomatopee of klanknoabootsing, diee de ‘sprrrrrr-opstieging’ van diee beide vogelsoorten weergef. In ‘sperwer’ lig dat anders: ‘sper-‘ hef hier te maken meschiens met ‘spärtelen’ van de prooi wöör of hee opduk. ‘Arend’ hef met dat alles niks van doon.

‘Arend’ is verwant an het griekse ‘ornis’, wat ‘vogel’ betekent, denk möör an ‘ornitologie’. Hoe mien collega’s ‘arend’ bie ‘sprrrr-‘ hebt kunnen sleppen, zal veur mien altied wel een roadsel blieven.

Toen Tinus het oaver de ‘sproa’ had, dacht ik dus an het meervold ‘spreuwe’, uut te sprèken as het Duutse ‘Löwe’. In het Duuts is ‘sproa’ ‘Star’, möör in het Nederduuts ‘Sprehe’. Vergeliek noe ens ‘spreuwe’ met ‘Sprehe’ en iej zieet dat onze Nedersaksische dialekten völle meer verwant bint an Nederduuts as an Hoogduuts! Doot dat ens met meer  woorden en uutdrukkingen en iej ontdekt dat het Nedersaksische taalgebieed een hele grote oppervlakte beslöt: Het Nedersaksisch en Nederduuts bint gezamenlijk een volweerdige Europese taal.

 

Töt disse gedachten bracht Martinus Ooms mien op zoaterdag 7 april 2012.

 

• Vorige
• Volgende