Strabant
Het is heel meujlijk te umschrieven wat brutoal noe feitelijk precies inhöldt. Ik zol kunnen zeggen, dat een mense diee mien of een ander zonder enige achting behandelt, brutoal is. Wiej könt synoniemen bedenken as onbeschoft, al te vriepostig, grof en ruw. Bruut wördt ook wel eneumd, bieveurbeeld in ‘Hee verkrachtten het meiken met bruut geweld’. Met diee laatste zinne heb ik feitelijk metene al een veurbeeld egeven. Dat is ook het beste wa’j doon kunt a’j mot vertellen wat brutoal betekent. Ik wete nog de eerste keer dat mien vader mien een brutoale snotterdop neumden. Hee had mien een jöör jongere breur een pak veur de konte egeven, wat in de dertiger jören in Nederland nog nieet viel onder brute kindermishandeling, en mien breurken schreeuwden as een mager värken. “Kui’j wel tegen zon kleine jonge, rot keerl!” riep ik helemoale buten zinnen. “Hold oew mond, brutoale snotterdop”, kreeg ik te heuren en ik ginge oke oaver de kniee.
Brutoal is een Frans leenwoord, het grondwoord is brut en het achterveugsel al. Brut betekent ruw, nieet bewerkt, zonder suker, möör oke beestachtig. Mien vader gebruukten trouwens veur brutoal vake een heel ander woord, dat mien zoo op het geheur ook as Frans veurkwam: strabant. Volgens hem was ik “een strabante jonge”. Ik heb later pas begrepen dat ik dat werkelijk was. En feitelijk bin ik het nog, möör in mien woorden en doaden heb ik de beestachtigheid een beetjen verzacht!
Strabant is familie van sturberen of storberen. Dat is Middelnederlands en betekent in de wärre brengen, verstoren. Met verstoren wördt metene het grondwoord zichtböör, namelijk tor, tar, tro, tra, tur. Het Latijnse dis-tur-bare betekent verwärren, in verwärring brengen. Der is dudelijk verband met de Franse taal, want döör tref ik an tors en tor-sade, diee respectievelijk verdreid en wrong in het höör beduudt. Het Franse torsion is verwringing. Distorsion is oke verdreiing, verwringing. Noe heur ik het oke nog es uut de sproaakkunst hoe verwrongen, verdreid, verwärd en beestachtig of een brutoale kerel handelt! Trouwens het Engelse to disturb gef nog meer dudelijkheid: verontrusten, beroeren, opjagen; disturbance: rustverstoring. En vergeliek is met mekäre –sturban-ce en straban-t: Een strabant jungesken verstoort de rust deur zien onmeugelijke gedrag!
Op mien negentienden was ik een strabante kerel: Ik wazze stevig ebouwd, gebruukten krachtige taal, was nieet te beroerd um an mien leerlingen een flinke tik uut te delen, um kort te goan, ik wazze alles wat strabant inhöldt en döörumme zol ik nooit rechtstreeks antwoord geven können op de vroage “Wat betekent strabant?”
Gelukkig is het strabante bie mien der aerdig of. Ik heb het nieet meer neudig strabant te wèèn. Ik hove nieet meer mien verwärring in het umgoan met mensen te verdoezelen deur verdreiing, geschcld en geweld. De oaverheersing deur geweld is verdwenen. Het is een te lang verhaal um helemoale te vertellen hoe of dat kump. Möör toch een kleinigheid dööroaver: Ik hebbe eleerd ontzag veur anderen te hebben, veural veur degenen diee noast mien lèèft. Ik heb ontdekt dat zuk gedrag oke weer ontzag veur oeweigen opwekt. Een strabante holding tegenoaver anderen bi’k nieet meer neudig. Diee nieje holding heb ik leren annemmen veur de klasse! Ik most nieet beginnen met donder en geweld gezag te vestigen, nee, ik most mien leerlingen ‘ontzieen’. Ik ‘ontzag’ ze dus! Toen ging der een deure lös nöör een andere wereld! Dat was de wereld van het werkelijke dieenen!
Het viel mien in diee oavergangstied ook op watveur ongunstige geveulsweerde strabant had. Der wier nooit van een onderwiesmense ezegd “Dat is een strabante man (vrouwe)”, möör steevast “Dat is een strabante keerl”, of “Dat wief is zoo strabant”.
In de ogen van völle kinder en olders deugden ik nieet: Ik was een rot vent en mien vrouwelijke collega deugden oke nieet: Zee was een pokkewief. Gelukkig he’k dat onderkend … . Op tied …? Ik denke dat nogal wat kinder een trauma an mien strabante optreden oavereholden hebt.
