Verstuken - Verzwikken
“Hij stuikte in elkaar”, heurden ik ter ene op de teevee zeggen. Ik wete al egeenieet meer in watveur verband, figuurlijk dan natuurlijk, want iej könt oke letterlijk in verband in mekäre stuken. In een boel dialecten wordt ‘stuiken’ verschillend uutesproaken. Het kump veur as ‘stuiken’ in de meer Nederfrankische dialecten as Hollands, Utrechts, Zaans. As ‘stoeken’ kump het veur in Nedersaksische strèken as Twente, Achterhook, Drenthe. In Salland en Dèventer wordt vandage de dag twee vormen gebruukt: ‘stuken’ en ‘stoeken’. ‘Stuiken’ is zoo on-Nederlands, dat ‘Van Dale’ het as gewestelijk beneumt. In het Middelnederlands is het een gewoon woord in de betekenis van ‘duwen’, ‘stoten’, ‘op hopen zetten’. Törf wier in diee tied ‘estoekt’, oftewel ‘estapeld’. ‘Stuken’ wier oke onoavergankelijk gebruukt: “Hee stuukten in mekäre”. Iej zieet het as het wöre veur oe. Het is net asof e een stoot kreeg, wöördeur e onverwacht ondersteboaven neerklapten op de grond.
‘Stuiken’ is feitelijk ‘stevig in mekäre zetten’. Het is familie van stug, stuk, stok, stoten, verstokt, verstuukt, verstuken. In het Oldnederfrankisch kenne wiej het as ‘stuken’ en in het Middelnederduuts as ‘stu(oe)kan’. Uut het Oldsaksisch is het tèvens bekend: ‘stukkian’. En natuurlijk weet iederene diee een beetjen Duuts kent, dat ‘stauchen’ duwen of drukken beduudt. Wiej vindt de stam van het woord oke terugge in het Iers: ‘tuag’. Dat hef met ‘sloan’ te maken. In het Litouws besteet ‘stukti’, ‘oaverende goan stoan’. En in het Oldindisch kwam al veur ‘tujati’, ‘hee slöt”.
Het mooie is dus dat ‘stuken’ in wèzen twee tegengestelde betekenissen hef: stapelen, goan stoan, oaverende zetten an de ene kante en in mekäre zakken, uut mekäre vallen, slap worden an de ander kante. Verschillende verwante talen hebt dat wel aneteund.
Dat maakt de betekenis van ‘verstuken’ dudelijker. Verstuken of verstoeken betekent letterlijk in de törfwereld da’j de ene stoek of stapel ofbrèèkt en diee verderop weer stapelt. Figuurlijk is het dat deur een steutjen of een klap of douw op één of ander gewricht dat wat ontzet wördt, wat uut zien verband raakt, wöördeur de raakvlakken van de schärnierende delen oaver mekäre wrieft, wat bie het bewègen hevige piene oplèvert. De banden of het verband wordt operekt en der ontsteet een zwelling. De bewègende delen wordt dus nieet helemoale van mekäre etrokken.
As Dèventer jonge verstuukten ik mien enkel trouwens nieet, möör ik verzwikten hem. Het grondwoord döörvan is ‘zwik’ of ‘zweig’ of ‘twiege’. Zon twiege was buugzaam en zoo is het oke met gewrichten. Ze bint buugzaam, möör iej könt ze oke verbugen of ‘verzwikken’. ‘Van Dale’ gef het woord met de betekenis: door zwikken, door plotselinge, sterke druk op een gebogen gewricht, uit het lid brengen: zijn enkel, een voet verzwikken; zich verzwikken.
Verzwikken kump bie elke lichamelijke inspanning heel völle veur. Het is ene van de meest veurkommende blessures bie voetbal, handbal, hockey, turnen, schaatsen, en welke sport ook möör, wöörbie de ledemoaten noe een keer flink belast wordt. Ik heb mien loaten vertellen dat brèken van benen, ärmen, heupen en gewrichten völle minder veurkump. As ik mieneigen as veurbeeld nemme, ik hebbe met voetballen wel es een enkel verzwikt, möör nog nooit een been ebroaken.
Nog èven oaver ‘zwik’: het is een holten penne, feitelijk een twiege diee van een boom oferukt is. Het zol ‘in tweeën’ betekenen, denk möör an het Duutse ‘Zwei’. Het is dus meugelijk dat ‘zwik’ hetzelde is as ‘twee’. Volgens mien maakt dat ‘verzwikken’ nog dudelijker: der bint twee delen veur neudig. Wat zit TAAL toch schitterend in mekäre! En dan bint ter nog legio mensen diee dat helemoale nieet beseft!
Ik rake nooit uuteschreven en uuteproat oaver dat butenmenselijke wonder!
