Kladden
“Ik zal oe ens èven in de schobben griepen”, placht mien moder te zeggen a’k ärg ondeugend ewest wazze. En vake veugden ze ook de doad bie haer woorden en greep mien in de kladden um mien flink deur mekäre te rammelen. Sloan deej zee haer kinder nooit! Bie schudden bleef het. En zoo hadden wiej veur haer een heilig ontzag.
Ik most an ‘schobben’ denken, toen ik het volgende las in het ‘Woordenboekje van het DEVENTERSCH DIALECT’ van W. DRAAIJER uut 1896. Op bladzieje 20, linksboaven, steet ‘Kladden. Handen. Ak u in de kladden krîge! (Ku: A’k oe in de kladden kriege!) Vgl. Fikken, klauwen enz.’
Noe weet ik dat ‘fikken’ een vorm is, verbasterd, van ‘vingers’ en dat fonisch ‘kladden’ döör niks mee te maken hef!. Met ‘klauwen’ lig dat anders: de woordstam ‘kla-‘ of ‘cla-‘ kan döör mee te maken hebben, möör döörmee is de ‘-d’ in ‘kladden’ absoluut nieet verklöörd. Ik denke dus dat Draaijer der met zien verklöring van ‘kladden’ noast zit.
Hoe zit het meugelijk dan wel? Ik zette hier driee woorden noast mekäre, diee ik egaerd hebbe uut de chaos van woorden met ‘-adde-‘: ‘kladden’, ‘ladder’, ‘f(v)ladderen’. Ik beginne bie ‘fladderen’. Ik wete dat een vlinder fladdert, dat een vleermoes fladdert. Ik wete dat ‘vleermoes’ in het Duuts ‘Fledermaus’ is en in dialecten oke wel ‘fleddermoes’ eneumd wier.
Zoo kan ik noast mekäre zetten: f(v)ladder-, f(v)ledder-, f(v)leder- f(v)leer-. Noe doo ik hetzelde met ‘ladder’: ledder, leder, leer. Iej zieet dat inderdoad diee vormen veur een klimtuug met treden veurkomt. Vroag mien nieet hoe dat in de taal allemoale zoo egreujd is, want ik stelle enkeld väste dat in onze wärrige taalwereld wetten gangs bint diee onverklöörböör blieft: ik stippe ze enkeld an en zeuke zoo mien weg in de wärboel.
En noe ‘kladden’. De stam is ‘klad-‘, (eng. ‘cloth’): kladden, kledden, kleden, kleding, kleren. Ik kan nieet anders zeggen, asdat Draaijer het in 1896 helemoale mis had.
Ik goa een en ander controleren bie mien Friese buurvrouwe. Zee blik kladden oke te kennen in de betekenis van ‘kleren’.
En döörumme mot ik an ‘schobben’ of ‘schubben’ denken: Vissen hebt een natuurlijke kledij, bestoande uut schubben of schilfers diee hun huud vormt. Wiee een kind in de schobben grip, pakt het in zien vel, zee of hee grip deur de kleding hen ärmen of scholders van het kind beet en schudt de boel ens goed deur mekäre. Dat hef vake een heel heilzame werking. Een Dèventersen gebruukt dus twee uutdrukkingen: ‘Een kind in de kladden griepen’ en ‘Een kind in de schobben’ griepen. Beide uutdrukkingen betekent da’j een kind ergens met beide handen beetpakt en goed deur mekäre schudt. Dat hef meugelijk bie Draaijer töt de foute slotsom eleid dat ‘kladden’ ‘klauwen’ of ‘vingers’ of ‘handen’ bint.
In 1896 hef Draaijer bliekböör ‘schobben’ oaver het heufd ezieen as Nedersaksisch of Dèventers woord. Ik kan het in zien woordenbeuksken nergens vinden. In de latere uutgaven van 1936 en 1986 ziee ik het oke nieet. Een mense kan oke nieet alles weten en dat is möör goed oke.
Der bint ter trouwens diee ik welens èven goed in de schobben of de kladden zol willen griepen um ze ens goed deur mekäre te schudden! En dan denk ik natuurlijk an de politieke situatie in de wereld anno tweeduzend veertiene. Dat bint ter zoovölle, dat ik ze nieet allemoale neumen kan; iej maakt veur oeweigen möör een lieste. Iej kiest möör o’j ze in de kladden of in de schobben griepen wilt! Ik bedenke plotseling dat, azze wiej in gedachten dat allemoale doot, dat op het wereldgebeuren welens een grote invloed zol kunnen hebben! En of kladden dan klauwen of kleren bint, maakt helemoale niks uut.
