Krallen
De ‘knikkertied’ of in het Dèventers ‘kuizentied’ viel in de periode dat de oavenden in de zomer langzaam körteder wieren. Dat herinner ik mien uut de jören dertig van de veurige eeuw. Het was in de tied dadde wiej weer nöör schole mosten, ende augustus, begin september, as ik mien goed herinner. Meikes en jonges, ze hadden allemoale hun kuizen bie zich, meestal in een ampärt zeksken. Der wazzen zekskes döör stond het op: ‘knikkerzak’.
De meikes atten in de kuizentied trouwens van twee wellekes, want zee hadden in diee tied ook vake krellekes. Veur hun kon het krallentied wèzen as zee dat wollen. ‘Krelleken’ is het verkleinwoord van ‘kralle’. ‘Krallen’ is de Dèventerse vorm veur ‘kralen’. ‘Kraal’ is hetzelfde as ‘koraal’. ‘Koraal’ mot as woord van Semietische oorsprong wèzen. In het Hebreeuws besteet het woord ‘goral’, wat ‘steentje’ betekent. Het Griekse ‘korallion’ , in het Nederlands ‘koraal’, zol döörvan ofkomstig wèèn. Dat lik mien nieet zoo vremd, want ‘koralen’ bint versteende resten van kleine dierkes, diee in zeewater in hele kolonies veurkomt en wöördeur hele ‘riffen’ ontstoan bint. Um het wat preciezer uut te duden: De poliepen diee wiej koraal neumt, loat noa hun ofsterven kalkskeletjes achter diee zich in de loop van de jören opheupt töt hele bergen koraal. Döör ontstoat riffen uut in de tropische en subtropische zeeën wöörin de dierkes lèèft. Het bekendste rif is wel het bienoa viefentwintighonderd kilometers lange ‘Groot Barriérerif’ veur de kust van Australië. Oaver de hele wereld verschilt de koralen van kleur, väriërend van donkerrood, ‘bloodkoraal’, töt helderwit. Bloodkoraal oftewel ‘Corallium rubrum’ vind ikzelluf het aldermooiste.
Iej könt koralen of ‘kralen’, kleine stukskes koraal dus, met een droad töt een snoer riegen en um de nekke of andere lichaamsdelen hangen. Veurnamelijk vrouwen en meikes bint gek op zukke halssnoeren en ärmbanden, möör ook mannen droegen en draagt al eeuwenlang kralen ter versiering van hun body.
Meikes spölden dus völle met krallen in de kuizentied. Dat wazzen gin koralen krallen, möör allerlei stukskes gekleurd glas, verwerkt töt böllekes, vake met een boel facetten, en diee maakten de völkleurige krellekes, verkleinwoord van krallen, heel mooi.
Met diee krellekes wier nieet enkeld eregen, nee, de deernkes dejen der oke kuulken-knik mee. Der wier een ondieep kuleken in het zand edreid, meestens met de hakke van een schoo of klompe. De krallen, iedere deelnemster streujden der een stuk of vieve umhen, meestal dejen zee het spelleken met zien drieeën, en met de nègel van de doem, diee achter het töpken van de wiesvinger ezet wier, mosten ze proberen umstebeurten een kralle in het kuleken te schieeten. Wiee misten, most de beurte an de volgenden loaten. De pot was veur het meiken dat de laatste kralle derin schoat.
In de kuizentied wieren oke de kiekdeuzen emaakt, van schonendeuzen. De deksel van de deuze wier vortedoan en mooie plaatjes van huzen, bomen, mensen, dieren, planten, bosschages wieren uuteknipt met een vootstuksken der nog an. Dat wier ummevollen en de plaatjes wieren met stiefsel op de boadem van de deuze eplakt. Mooi zuugpapier: rood, oranje, geel, greun of blauw, wöör oke vlieegers mee eplakt wieren, verving de deksel van de deuze. An een korte kante van de deuze wier een rond gat eknipt of esnejen, en veur een halleve cent mocht iej een kieksken in de kiekdeuze nemmen. Möör umdat bie ons in de buurte, diee van de Ravenstroate buten de Noordenbärg, de meeste kinder gin halleve cent bezatten, mocht iej oke betalen met een knoop, een kuis of een kralle. En zoo liepe wiej met onze kiekdeuze rond onder het ropen van “knoop, kuis of kralle”. Ik wete nog goed dat ik de verdieende krallen an mien kleine zusken van driee wol geven, möör dat mien moder dat nieet hebben wol, umdat zee bange was dat Jennie ze in de neuze stoppen zol!
Dierböre herinneringen an een gelukkige jeugd! De jeugd van disse tied hef weer andere dinger. Hun elektronische spöllegoed kenden wiej nog egeenieet!
Oh joa, de giftige beskes van de eerpelplante wieren vake ‘krellekes’ eneumd toen.
